Ostatnie lata były dla ludzkości ogromnym sprawdzianem, to w 2020 roku świat zatrzymał się na chwilę po czym już nie wrócił do poprzedniego stanu. Ludzie zmierzyli się ze swoimi lękami wychodząc naprzeciw człowieczeństwu. Wielu z nas już nigdy bez obaw nie spojrzy w jutro, wielu z nas odkryło w sobie odwagę do pomocy innym. Obudziliśmy się w świecie pędzących cen, rosnących stop procentowych i postępującego bezrobocia. Rok 2022 rozpoczął się konfliktem pomiędzy Rosją a Ukrainą, który dla światowej gospodarki tak mocno zdruzgotanej pandemią staje się ciężkim brzemieniem. Uchodźcy z Ukrainy zalewają Europę , czy rządy krajów Unii Europejskiej są na to gotowe? Czy odbije się to na obywatelach ? Na te i inne pytania czas przyniesie odpowiedź. My jako społeczeństwo sami wychodzimy z inicjatywą pomocy: dostarczamy wszelkich środków dla potrzebujących rodzin, organizujemy różne akcje, udzielamy się w wolontariacie czy w końcu przyjmujemy ich pod swój dach.
Dajemy się ponieść empatii co jest jak najbardziej normalnym, wręcz pożądanym zjawiskiem. Jednak w tym całym ferworze pomocy powinniśmy też pamiętać o sobie. Bardzo mało prawdopodobne jest abyśmy zostali oszukani i żeby ktoś chciał wykorzystać naszą dobroć aczkolwiek powinniśmy wiedzieć jak to wszystko wygląda w świetle prawa, na co jesteśmy narażeni i z czym będziemy musieli zmierzyć się w razie incydentu. Podążając za rzymską paremią Ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi) niezależnie czy kierujemy się dobrocią serca czy chęcią zysku miejmy na uwadze jaką sytuację prawną wytworzy nasze zachowanie.
Pamiętajmy, że jako właściciel mieszkania będziemy mieć zawsze nie tylko przywileje lecz także obowiązki. Przechodząc do meritum zadajmy sobie pytanie; Czy pomagamy bezinteresownie ? Czy jednak chcielibyśmy czerpać chociaż niewielkie profity. Już takie spojrzenie na sprawę pozwala nakreślić optymalne dla nas rozwiązania. Zacznijmy od tego jakie mamy możliwości. Prawo daje nam do wyboru następujące opcje. Pierwszą z nich jest najem , i tutaj ukłon w stronę osób chcących chcących osiągać dochody z tego tytułu. Druga oferuje nam instytucję użyczenia bądź prekarium.
Zakładając, że wybierzemy sytuację gdy jesteśmy zdecydowani wynająć lokum osobie z Ukrainy powinniśmy mieć na uwadze jakie wyróżnia się rodzaje najmu i który konkretnie będzie pasować do naszej sytuacji ( okazjonalny, instytucjonalny lub umowę zawieraną na zasadach ogólnych). Umowa najmu cechuje się tym, że nie stwarza konieczności wizyty u notariusza, zawieramy ją na czas określony lub nieokreślony. Nie robi tutaj żadnej różnicy fakt czy wynajmującym jest osoba prywatna czy firma. Chociaż z pozoru bardzo łatwa procedura to ma jednak haczyk, który może stać się bardzo dotkliwy w skutkach. Mianowicie występuje tutaj problem z ewentualną eksmisją lokatora.
W przypadku gdy uchodźca nie będzie z nami współpracował i definitywnie odmówi opuszczenia lokum, jesteśmy zdani jedynie na drogę sądową. Nie daje nam ona gwarancji wygranej gdyż pomimo pozytywnego rozpatrzenia sprawy sąd może przyznać lokum socjalne. W związku z tym od tej pory już niemile widziany lokator będzie przebywał w pełni legalnie a często też na nasz koszt dopóki gmina nie znajdzie lokum zastępczego. Jak wiadomo w rzeczywistości nie wygląda to już tak pięknie i takie sprawy ciągną się latami. Umowę wypowiedzenia składamy na piśmie z uwzględnieniem konkretnego powodu np.: gdy najemca nie płaci czynszu przez trzy pełne okresy płatności.
Obawiając się takiego stanu rzeczy wybieramy umowę najmu krótkotrwałego. Tryb wynajmu okazjonalnego łagodzi wymogi ustawy o ochronie praw lokatorów. Nakłada bowiem na najemców obowiązek złożenia oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. W ten sposób, w przypadku wystąpienia jakichkolwiek problemów po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy, właściciel mieszkania może wszcząć postępowanie egzekucyjne niemal natychmiast. Należy wspomnieć, że najemca musi dostarczyć oświadczenie w formie aktu notarialnego, w którym dobrowolnie poddaje się egzekucji i zobowiązuje do opróżnienia i wydania lokalu w terminie wskazanym w żądaniu egzekucyjnym. Jest to kosztowniejsza i dłuższa procedura aczkolwiek daje nam poczucie bezpieczeństwa i pewność, że uciążliwy lokator nie będzie spędzał nam snu z powiek.
Specustawa ukraińska wyłączyła w wypadku wynajęcia mieszania w ramach najmu okazjonalnego uchodźcy z Ukrainy obowiązek wskazania przez najemcę innego lokalu do którego potencjalnie zostanie wykonana eksmisja (art. 69 specustawy). Jeśli wynajmujący prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wynajmowania lokali można również rozważyć zastosowanie tzw. umowy najmu instytucjonalnego lokalu.. Do umowy najmu instytucjonalnego lokalu załączamy oświadczenie najemcy w formie aktu notarialnego, w którym najemca poddał się egzekucji i zobowiązał się do opróżnienia i wydania lokalu używanego na podstawie i w terminie wskazanym w żądaniu oraz przyjął do wiadomości, że w razie konieczności wykonania powyższego zobowiązania prawo do lokalu socjalnego ani pomieszczenia tymczasowego nie przysługuje. Co istotne umowa najmu instytucjonalnego lokalu oraz zmiany tej umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Przyglądając się rozwiązaniu w postaci użyczenia miejmy świadomość, że jest ono działaniem prawnym posiadającym swoje uregulowanie w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z art. 710 kodeksu cywilnego przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Kwestia nieodpłatnego użytkowania jest kluczowa, bowiem różnicuje względem użyczenia takie transakcje jak najem czy dzierżawa. Akceptujemy sytuację, w której przez określony czas lub bezterminowo nie będziemy mogli korzystać z danej rzeczy, co nie znaczy, że nie możemy zakończyć umowy przed terminem lub bez zachowania terminu wypowiedzenia w przypadku umowy na czas nieokreślony. Zerwanie użyczenia przed terminem umownym jest możliwe, gdy biorący używał rzeczy niezgodnie z jej przeznaczeniem, oddał w użytkowanie rzecz innej osobie, mimo że nie był do tego upoważniony, czy też rzecz stała się niezbędna jej właścicielowi, z przyczyn które nie były znane na etapie zawierania umowy. Podpisują powyższą umowę z uchodźcą należy zwrócić uwagę na to aby była sporządzona na piśmie, co wiąże się z dokładnym określeniem konkretnych postanowień umowy. – Wskazujemy dane stron, przedmiot umowy, także okres związania umową (na czas określony, nieokreślony), czy też możliwość, przyczyny i okresy wypowiedzenia. Istotnym jest na pewno zastrzeżenie zakazu przekazywania przedmiotu umowy osobom trzecim, jak również szczegółowo opisujemy koszty związane z utrzymaniem użyczonego lokum. Pamiętajmy, że jeżeli biorący do używania używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową użyczenia albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, jeżeli powierza rzecz innej osobie, nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności, albo jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy użyczenia, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony.
Zmiany jakie zostały naniesione przez ukraińską specustawę polegają na tym, że do użyczenia budynku lub jego części obywatelowi Ukrainy w celu tymczasowego zamieszkania nie będzie się stosowało przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów oraz art. 15zzu ust.1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (art. 68 specustawy).
Ostatnią i najbardziej przyjazną dla właściciela opcją jest prekarium. Dla wielu z nas jest to pojęcie nieznane. Samo orzecznictwo często ma problem z rozróżnieniem użyczenia od prekarium. Ale zacznijmy od początku, Prekarium, (łac. precarium od prex dpn. preces ‘prośba’) – rodzaj umowy, w wyniku której następowało przekazanie drugiej osobie ziemi, jakiejś rzeczy lub prawa w użytkowanie, z zastrzeżeniem zwrotu na każde wezwanie, ponieważ przekazanie takie następowało najczęściej na prośbę przyjmującego, stąd nazwa instytucji. Różnica pomiędzy prekarium a użyczeniem polega na tym, że jest relacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Właściciel może w każdej chwili odebrać rzecz, a osobie, której tę rzecz odbiera, nie przysługuje ochrona prawna.
W naszym przypadku oferując nieodpłatną gościnę uchodźcom z Ukrainy, mamy do czynienia właśnie z instytucją prekarium. Nie mają zastosowania przepisy chroniące lokatorów, co może znacząco ułatwić nam dochodzenie praw, gdyby gość zachował się nielojalnie i nie chciał opuścić lokalu. Uchodźcy nie ponoszą żadnych kosztów związanych z udostępnieniem lokum przykładowo opłat za media, prąd czy gaz ( inaczej niż w przypadku instytucji użyczenia). Z zasady prekarium jest krótkotrwałe. Ze względów czysto ludzkich rozwiązanie to wydaje się być najkonkretniejsze w obecnej sytuacji. Bardzo ważnym aspektem przemawiającym za wyborem właśnie tej formy pomocy jest w razie problemów możliwość obrony własnych interesów. Rozwiązanie to jest dużo bardziej bezpieczniejsze niż zawieranie z uchodźcami umowy najmu czy użyczenia. Te bowiem podlegają przepisom dotyczącym eksmisji z ustawy z 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Tyle jeśli chodzi o teorię a jak to jest w praktyce ? Jakie kroki powinniśmy podjąć żeby być pewnym swojego bezpieczeństwa. Zacznijmy od dokumentów, co warto podpisać i mieć w formie papierowej. Na pewno oświadczenia o udzieleniu gościny w polsko-ukraińskiej wersji językowej ( bardzo dużą ilość wzorów znajdziemy w internecie ). Dla obu stron są to plusy ze względu na to, iż my mamy dane osoby przebywającej pod naszym dachem, nie jest już dla nas anonimem. Ze strony uchodźców powyższy dokument może stanowić dowód dla urzędu, że mają już adres do korespondencji.
W obecnej, nieustannie zmieniającej się sytuacji miejmy na uwadze pomoc innym. Dzielmy się tym co posiadamy jeśli czujemy taką potrzebę, często również dobre słowo ma wręcz magiczną moc i jest potrzebne dla dodania otuchy. Pamiętajmy jednak , że wszyscy jesteśmy ludźmi i nic co ludzkie nie jest nam obce. Nigdy nie wiemy kogo i z jakimi problemami emocjonalnymi przyjmujemy pod swój dach, często wśród grona rodziny. Są to ludzie po silnych przeżyciach wewnętrznych , którzy oprócz dachu nad głową mogą potrzebować pomocy psychologa. Dlatego czyńmy dobro, dawajmy ogrom wsparcia ale z odpowiednią dozą rozsądku dla bezpieczeństwa własnego jak również naszych bliskich
Katarzyna Ligocka
Studentka Ewspa Bruksela
BIBLIOGRAFIA
