3 Maja ustanowiono Świętem Narodowym w Polsce Ustawą z dnia 29 kwietnia 1919 r. o święcie narodowem trzeciego maja, ponownie Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. o święcie narodowem Konstytucji trzeciego maja.
Natomiast 3 maja 1791 uchwalono jedną z pierwszych na świecie konstytucji. Wyprzedziła ona konstytucję francuską. Konstytucja została uchwalona przez Sejm Czteroletni, który został zwołany w październiku 1788 roku.
W okresie zaborów Polski obchodzenie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez każdego zaborcę. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto, byli surowo karani, a za złożenie bukietu fiołków w rocznicę Konstytucji 3 maja w 1892 tajna policja rosyjska aresztowała w Warszawie nauczyciela Stanisława Mieczyńskiego, po czym wysłano go za ten czyn na trzyletnią zsyłkę do Odessy.
Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja były organizowane także w skupiskach Polonii, m.in. w Brukseli czy Londynie.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946, kiedy w wielu miastach doszło do krwawych demonstracji studenckich. Od tego czasu władze zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy.
Konstytucja 3 maja, właśc. Ustawa Rządowa z dnia 3 maja – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Uchwalona przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wraz ze stanami skonfederowanemi w liczbie podwójnej naród Polski reprezentującem.
Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi, wprowadziła częściowe zrównanie praw osobistych mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa.
Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułach. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości dla szlachty i mieszczaństwa, oraz trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
W Archiwum Głównym Akt Dawnych przechowywane są trzy oryginalne rękopisy Konstytucji 3 maja. Rękopisy Konstytucji nie stanowią wyodrębnionej pozycji (osobnej książki), lecz wchodzą w skład obszernych ksiąg zawierających zestawy dokumentów z tamtej epoki (np. księga Metryki Litewskiej, w której zawarta jest Konstytucja liczy 722 strony, przy czym zapis Konstytucji zawarty jest na jej 8 stronach: od 75 do 82.
Konstytucja została uchwalona na Zamku Królewskim w Warszawie.
Jak możemy przeczytać w artykule prof. Piotra Ugniewskiego „Jak uchwalono Konstytucję 3 Maja” opublikowanym na portalu dzieje.pl.
(…) Przebieg sesji, rozpoczętej około południa, był wyreżyserowany. Na początku odczytano odpowiednio spreparowane depesze dyplomatyczne ukazujące zmieniającą się na niekorzyść Rzeczypospolitej koniunkturę relacji międzynarodowych. Sejmującym podsuwano niejako wniosek, że w tej sytuacji bezpieczeństwo państwu zapewnić może tylko jego wzmocnienie przez uchwalenie nowej formy rządu. Na polecenie króla odczytano jej projekt. Wzbudził on wiele głosów sprzeciwu (…)
(…) Król przemawiał trzykrotnie, wskazując pilną konieczność naprawienia dawnego ustroju. W końcu, gdy podniósł rękę na znak chęci zabrania głosu po raz czwarty, odebrano ten gest przypadkiem jako wezwanie do przyjęcia projektu przez aklamację. Co rzeczywiście w następstwie tego nieporozumienia nastąpiło. Odezwały się wtedy okrzyki ‘Wiwat król! Wiwat Konstytucja!’. Stanisław August złożył od razu przysięgę na „Ustawę Rządową” na ręce biskupa krakowskiego, Feliksa Turskiego (…)
Dlatego właśnie w tym roku w 231 rocznicę Konstytucji 3 Maja odbędą się w Polsce uroczyste obchody tego święta. W większych Polskich miastach odbędą się uroczyste ceremonie podniesienia flag na maszty m.in. przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie i Tarnowie.
Źródło:
- Ustawa z dnia 29 kwietnia 1919 r. o święcie narodowem trzeciego maja (Dz.U. z 1919 r. nr 38, poz. 281).
- Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Święta Narodowego Trzeciego Maja (Dz.U. z 1990 r. nr 28, poz. 160)
- Tadeusz Zawadzki: Konstytucja 3 Maja – pierwsza czy druga? www.polityka.pl, 21 kwietnia 2011(stan z dnia 01.05.2022 r.)
- Helena Boguszewska: „Pisma wybrane”, t. II. Warszawa: Czytelnik, 1956, s. 347
- https://www.pot.gov.pl/pl/nowosci/wiadomosci-z-pot/swieto-konstytucji-3-maja-w-hadze
- https://www.wbo24.co.uk/wiadomosci/402,londyn-swieto-konstytucji-3-maja-obchodzono-w-lancaster-house?p=10&wcag_underline=off&wcag_contrast=4
- Zdjecie zaczerpnięte z internetu właścicielem jest lusia83/Getty Images i jest ono ogólnie dostępne, Dzień dobry TVN (stan na dzień 01.05.2022r.)
- Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 1951 r. nr 4, poz. 28)
- Volumina Legum, t. IX Kraków 1889, s. 220
- Kulecki M., Morawska M., Wajs H., Księga Metryki Litewskiej zawierająca oryginalny rękopis Konstytucji 3 Maja 1791 r. na Pomorzu Zachodnim, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, 2017
Studentka Ewspa Londyn
Regina Skoczeń.
