Nieletni,
To osoba, która nie ukończyła 18 lat, a przejawia zachowania świadczące o demoralizacji,
Osoba, która ukończyła 13 lat, a nie ukończyła lat 17 i dopuściła się popełnienia czynu karalnego,
Jak również osoba, która nie ukończyła 21 roku życia i względem której zostały orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze.
Osoby do 13 roku życia nie ponoszą odpowiedzialności karnej przed sądem. W przypadku demoralizacji lub popełnienia czynu niezgodnego z prawem wszczynne jest postępowanie opiekuńcze. Natomiast osoby w wieku od 13 do 17 roku życia odpowiadają przed sądem rodzinnym i nieletnich za popełnienie czynu karalnego. Osoby w wieku do 18 lat odpowiadają przed sądem rodzinnym i nieletnich w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji.
Środki wychowawcze różnią się w zależności od wieku nieletniego.
Nieletni który dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 lat – sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich;
Nieletni który dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia – co do zasady sąd stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich; jednak jeżeli nieletni ukończył lat 15 i dopuścił się:
– zamachu na życie Prezydenta,
– zabójstwa człowieka,
– spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu,
– spowodował zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, np. pożar,
– dopuścił się piractwa (“klasycznego” nie komputerowego),
– katastrofy w ruchu lądowym,
– zgwałcenia zbiorowego,
– wzięcia zakładnika, lub dopuszczenia się rozboju,
może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. W sytuacji gdy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia, wówczas sąd stosuje przepisy kodeksu karnego; wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
W art. 30. Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. Ustawodawca reguluje problem nieletniego uzależnionego w sposób następujący:
„Na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna albo z urzędu sąd rodzinny może skierować niepełnoletnią osobę uzależnioną na przymusowe leczenie i rehabilitację. Czasu przymusowego leczenia i rehabilitacji nie określa się z góry, nie może on być jednak dłuższy niż 2 lata. Jeżeli osoba uzależniona ukończy 18 lat, przed zakończeniem przymusowego leczenia lub rehabilitacji, sąd rodzinny może je przedłużyć na czas niezbędny do osiągnięcia celu leczenia lub rehabilitacji.
Zasady o dobrowolnym podjęciu leczenia, rehabilitacji lub reintegracji osób uzależnionych nie odnosi się do nieletnich. Stosownie do treścią art. 30 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, sąd rodzinny może skierować niepełnoletnią osobę uzależnioną na przymusowe leczenie i rehabilitację na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna albo z urzędu. Czas przymusowego leczenia i rehabilitacji nie jest określany z góry, jednak nie może on być dłuższy niż dwa lata. W przypadku osiągnięcia przez osobę uzależnioną pełnoletności przed ukończeniem leczenia i rehabilitacji, sąd rodzinny może je przedłużyć na czas niezbędny do osiągnięcia celu leczenia i rehabilitacji ale łącznie nie dłużej niż do dwóch lat.
Ustawa, o której mowa, przewiduje też odrębną podstawę orzekania o przymusowym leczeniu nieletniego, który nałogowo używa środków odurzających. Sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym jeśli stwierdzi u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.
W sytuacji, w której zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki − w domu pomocy społecznej.
Przepisy o przymusowym leczeniu nieletnich narkomanów, zawarte w ustawach z 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, jak i z 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich wymagają wyjaśnienia kwestii wyboru rodzaju postępowania, a mianowicie:
przepisy ustawy z 1982 r. przewidują formalne rozdzielenie trybów postępowania na: tryb opiekuńczo-wychowawczy (postępowanie cywilne) i tryb poprawczy (postępowanie karne) oraz wydzielenie, niejako na wzór postępowania przygotowawczego w procedurze karnej, postępowania wyjaśniającego.
Decyzja o wyborze jednego z wymienionych trybów zapada w postępowaniu wyjaśniającym, w trakcie którego zbiera się dane o osobie nieletniego, jego warunkach wychowawczych, zdrowotnych i bytowych oraz gromadzi się i utrwala dowody. Jeżeli na podstawie zebranych materiałów sędzia rodzinny uzna, że ze względu na okoliczności i charakter sprawy oraz osobowość nieletniego celowe jest zastosowanie środków wychowawczych lub leczniczych, wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym. W sytuacji, w której sędzia rodzinny uzna, że zachodzą warunki do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym, wówczas wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym. Orzeczenie o przymusowym leczeniu nieletniego, który jest osobą uzależnioną, może nastąpić w obydwu trybach, jednak zasadą jest, iż postępowanie w tych sprawach toczy się w trybie opiekuńczo-wychowawczym.
Postanowienie w przedmiocie zastosowania środka wychowawczego doręcza się stronom wraz z pouczeniem o trybie i terminie odwołania, o ile nie były one obecne na posiedzeniu, na którym zostało ono ogłoszone.
Naistotniejszym celem w postępowaniu w sprawach nieletnich jest leczenie bądź wychowanie nieletniego. A więc umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym jest izolacją, która w przypadku nieletniego uzależnionego jest koniecznym elementem do osiągnięcia celu leczenia, a następnie rehabilitacji. Wykonywanie tego środka kończy się z upływem 18 lat. Zastanawiające więc jest czy stosowanie tych środków jest nadal możliwe, jeśli nie stwierdzono poprawy zdrowia sprawcy. Zgodnie z przepisami ustawy, ukończenie 18 lat stanowi granicę stosowania środków leczniczo-wychowawczych. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem może być ewentualne wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie oraz ustanowienie odpowiedniej opieki nad ubezwłasnowolnionym i umieszczenie go w innym zakładzie leczniczym.
Studentka EWSPA Bruksela
ANNA FLEMING
