Brexit jest już faktem. Co to oznacza dla Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii? Jak legalnie żyć i pracować na Wyspach po Brexicie? Jak wyjechać do UK po jej wyjściu z Unii Europejskiej? Czy Polacy potrzebują paszportu i wizy?
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (UK) opuściło Unię Europejską (UE) dnia 1 lutego 2020 roku po zawarciu przez obie strony Umowy o Wystąpieniu. Umowa ta dotyczy ochrony praw obywateli UE w UK i odwrotnie a także zobowiązań finansowych podjętych przez Wielką Brytanię, gdy była jeszcze państwem członkowskim Unii, jak również kwestii granicznych, zwłaszcza na wyspie Irlandii. Po tym wydarzeniu nastąpił okres przejściowy w tej relacji, w którym UK nadal była traktowana jako państwo członkowskie z zachowaniem wszystkich praw i obowiązków, a który pozwolił na przeprowadzenie niezbędnych negocjacji w sprawie przyszłych kontaktów UK z krajami UE. Ostatecznie okres przejściowy zakończył się 31 grudnia 2020 roku. Rozdzielenie to skutkowało wieloma zmianami szczególnie na gruncie wymiany handlowej.
Z pewnością sytuacja ta początkowo zaniepokoiła wielu Polaków oraz emigrantów z innych krajów unijnych przebywających w Wielkiej Brytanii. Z czasem okazało się, że niepotrzebnie. Konkretne transformacje dotyczą osób zamierzających dopiero do Wielkiej Brytanii przyjechać. U “stałych bywalców” wysp brytyjskich nastąpiły niewielkie zmiany.
LEGALIZACJA POBYTU W WIELKIEJ BRYTANII…
Zgodnie z Umową o wystąpieniu polscy obywatele, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii przed 31 grudnia 2020 roku mogli ubiegać się o tzw. settled status lub pre-settled status za pomocą specjalnie stworzonego do tego przez brytyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych (tzw. Home Office) system bezpłatnej legalizacji pobytu. Wszystko można było bardzo łatwo załatwić online, z domu. Termin na rejestrację zakończył się ostatniego dnia czerwca 2021 roku.
Warunkiem otrzymania nowego statusu (settled status) jest posiadanie co najmniej 5-letniego okresu pobytu w Wielkiej Brytanii w momencie złożenia wniosku. Obowiązek rejestracji dotyczy również osób, które mają już status stałego rezydenta (tzw. Permanent Residence Card). Pozostali mogli starać się o status tymczasowy, tzw. pre-settled status, a po osiągnięciu wymaganych 5 lat pobytu koniecznie będzie ponowne przejście rejestracji celem uzyskania stałego statusu osiedlonego. Wszystkie osoby, które uzyskały status osiedlonego, bez znaczenia czy jest on stały czy tymczasowy – zachowują większość obecnych praw, w tym: możliwość pracy bez konieczności jakiegokolwiek zezwolenia, dostęp do nauki, świadczeń społecznych, prowadzenia działalności gospodarczej.
Obywatele Wielkiej Brytanii, którzy nie mieszkali dotychczas w UE, nie otrzymują automatycznie prawa do zamieszkania i pracy w dowolnym państwie UE (z wyjątkiem Republiki Irlandii, ponieważ UK ma z nią odrębną umowę) i może ona podlegać ograniczeniom. Dodatkowo ich kwalifikacje zawodowe nie są już automatycznie uznawane w krajach UE, jak to miało miejsce wcześniej. Obywatele Wielkiej Brytanii chcący przyjechać lub pozostać w UE dłużej niż 90 dni z jakiegokolwiek powodu, muszą spełnić wymogi dotyczące wjazdu i pobytu dla osób spoza UE. Obowiązuje to także obywateli UK posiadających drugie miejsce zamieszkania w UE.
SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG I PRZEPŁYWU OSÓB…
W związku z Brexitem z dniem 1 stycznia 2021 roku zakończyła się swoboda świadczenia usług oraz swoboda przepływu osób między UE a UK. Obywatele UE w Wielkiej Brytanii oraz obywatele Wielkiej Brytanii w państwach członkowskich UE, którzy mieszkali tam przed styczniem 2021 roku, mają prawo nadal tam żyć i pracować, pod warunkiem, że są zameldowani i otrzymali odpowiednie zezwolenie na osiedlenie się od lokalnych organów krajowych.
Regulacje dotyczące świadczenia usług między państwami członkowskimi UE a UK są obecnie zawarte w umowie o handlu i współpracy między UE a UK – Trade and Cooperation Agreement (TCA). Umowa określa min. definicje i zasady pobytu dla poszczególnych kategorii osób fizycznych: osób odbywających wizyty służbowe do celów zakładania przedsiębiorstwa, osób odbywających krótkoterminowe wizyty służbowe, pracowników firmy, która zawarła kontrakt na świadczenie usług (dotyczy niektórych sektorów gospodarki), osób wykonujących wolny zawód, osób przenoszonych wewnątrz przedsiębiorstwa, np. kierowników, różnych specjalistów, stażystów, etc.
Zawarcie umowy oznacza, że w obrocie gospodarczym nie będą obowiązywały cła i ograniczenia ilościowe, pomimo opuszczenia przez Wielką Brytanię jednolitego rynku i unii celnej co jest rozwiązaniem bezprecedensowym jeśli chodzi o unijne umowy o wolnym handlu. Zasady współpracy z Wielką Brytanią uległy jednak zmianie. W umowie uregulowano kwestie wykonywania przewozów w transporcie drogowym, lotniczym i morskim. Zmodyfikowano procedury celne, dotyczące eksportu towarów. Obowiązek składania deklaracji celnych i cała związana z importem/eksportembiurokracja jest bardziej rozbudowana niż wcześniej, co znacznie przeciąga i opóźnia cały proces.
Wszystkie zmiany związane z prowadzeniem działalności w UK będą zależały od indywidualnej sytuacji przedsiębiorcy, rodzaju biznesu, kontrahentów i wielu innych rzeczy.
Co istotne nowy system imigracyjny Zjednoczonego Królestwa ma zastosowanie zarówno do obywateli państw Unii Europejskiej, jak i państw spoza układu. Mieszkańcy UE planujący przeniesienie się do UK z zamiarem dłuższego pobytu lub podjęcia pracy – czyli na okres dłuższy niż 6 miesięcy – będą musieli spełnić warunki migracyjne określone przez rząd brytyjski, w tym, ubiegać się o wizę.
W ramach świadczenia usług brytyjskie regulacje wewnętrzne pozwalają w ograniczonym zakresie wysyłać pracowników na terytorium UK, Podlega to specjalnemu punktowemu systemowi imigracyjnemu.
Możliwe jest wysyłanie pracowników z UE do UK:
- w przypadku gdy pracodawca ma siedzibę w UK (filię, oddział) w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa pod warunkiem spełnienia określonych wymogów, np. konieczność posiadania specjalnej licencji wydanej przez urząd brytyjski (UK Visas and Immigration),
- do świadczenia usług klientowi z UK w przypadku, gdy firma wysyłająca nie ma siedziby w UK, lecz wysyła pracownika na podstawie umowy (Tier 5 International Agreement Worker). Zgodnie z Umową o handlu i współpracy UE-UK takie wysyłanie jest dopuszczalne na okres maksymalnie do 12 miesięcy i dotyczy usługodawców umownych oraz osób wykonujących wolny zawód. Obejmuje jedynie pracowników posiadających wyższe wykształcenie lub odpowiednie kwalifikacje techniczne i możliwe jest w określonych sektorach gospodarki.
Pracownicy ubiegający się o wjazd do Wielkiej Brytanii muszą ubiegać się o wizę oraz posiadać stosowny certyfikat od licencjonowanego sponsora. Istnieją szczególne okoliczności, w których obywatele Unii mogą wjechać do Zjednoczonego Królestwa jako gość bez wizy lub sponsora w celu świadczenia usług – np. w przypadku wysyłania do instalacji, serwisu lub konserwacji sprzętu. Szczegóły dotyczące dozwolonych działań dla odwiedzających są określone w zasadach imigracyjnych na stronie rządowej Wielkiej Brytanii.
Obywatele brytyjscy mogą bez wiz wjechać do krajów Unii Europejskiej, w tym również do Polski na czas do 90 dni w trakcie 180-dniowego okresu, jednak co istotne nie mogą już korzystać z przyspieszonych kontroli paszportowych i pasów szybkiej odprawy celnej. Oprócz tego muszą okazać bilet powrotny, potwierdzić, że dysponują wystarczającymi środkami finansowymi na czas swojego pobytu a także posiadać paszport ważny przynajmniej 6 miesięcy.
STUDENCI…
Obowiązek posiadania wiz dotyczy również osób zamierzających studiować w Wielkiej Brytanii. Można się o nią ubiegać, jeśli:
- Zaoferowanie Ci miejsce na kursie,
- Umiesz mówić, czytać, pisać i rozumieć w języku angielskim,
- Masz wystarczająco ilość pieniędzy, aby się utrzymać i zapłacić za studia.
Jeżeli chodzi o studentów, którzy rozpoczęli studia w UK przed wyjściem Wielkiej Brytanii z Unii zachowują oni dotychczasowe przywileje, nawet w kwestii czesnego.
Należy również pamiętać, że od 1 października 2021 roku obywatele Unii Europejskiej nie mogą już wjeżdżać do UK na podstawie dowodu osobistego – wymagany jest paszport, chyba, że jest się osobą, która uzyskała status osoby osiedlonej, wówczas przynajmniej do końca 2025 roku może ona przekraczać granicę na podstawie dowodu osobistego pod warunkiem, że wykorzystała ten dokument przy rejestracji settled lub pre-settled status.
OPIEKA ZDROWOTNA…
Obywatele UE, w tym także Polacy tymczasowo przebywający z Wielkiej Brytanii mogą korzystać z opieki zdrowotnej w nagłych przypadkach na podstawie Europejskiej Karty Ubezpieczeń Zdrowotnych (EKUZ). Podobnie ma się sytuacja dla obywateli UK i osób mających status osiedleńca w UK w krajach Unii. Osoby mające brytyjskie karty EKUZ (z ang. EHIC) również zachowują swoje uprawnienia do leczenia niezbędnego w Polsce i innych krajach UE. Oznacza to, że dotychczasowe karty EKUZ UK (EHIC) pozostają ważne do daty wskazanej na karcie i powinny być akceptowane zarówno przez polskich jak i innych świadczeniodawców z krajów UE.
Emeryci nadal korzystają z opieki zdrowotnej zgodnie z miejscem zamieszkania. Kraj wypłacający im świadczenia emerytalne zwróci koszty krajowi zamieszkania.
WZIĄĆ ŚLUB…
W przypadku gdy zamierzasz zawrzeć związek małżeński w Wielkiej Brytanii lub zarejestrować związek partnerski konieczne jest złożenie wniosku o wizę, tzw. “Marriage Visitor visa”.
PODSUMOWUJĄC…
Dzięki Brexitowi Wielka Brytania zmaga się teraz z problemami logistyki, wszędzie brakuje kierowców, ale nie tylko. Na co dzień w każdym zawodzie da się zauważyć niedobór “rąk do pracy”. Ludzie nie odpowiadają na ogłoszenia o pracę, brak jest kandydatów. Dodatkowo spotęgowała tę sytuację pandemia. Bardzo dużo obcokrajowców żyjących i pracujących dotąd na Wyspach wyjechało do innego państwa będącego ciągle w szeregach Unii Europejskiej albo po prostu wrócili do kraju rodzinnego. Brexit i obecne uwarunkowania zdrowotne na świecie były wystarczającym impulsem do podjęcia takich kroków. Ci co pozostali zaczynają powoli odczuwać skutki pandemii i odłączenia od Unii. Życie w Anglii i całej Wielkiej Brytanii jest coraz droższe. Od nowego roku wzrosły opłaty za energię, gaz, media, rent. Podrożało paliwo, towary w sklepach, etc. Nie mniej jednak, na Wyspach wciąż jest ponad milion Rodaków. Większość przeprowadziła się tu w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy, godnego, łatwiejszego życia, z powodu wizji lepszej przyszłości dla siebie i dzieci. Mimo ostatnich wydarzeń Polacy nadal stanowią drugą co do wielkości grupę emigrantów w UK i ciągle wolą żyć tu niż w Polsce. Na pewno duże znaczenie ma szeroko rozumiana wolność, którą Zjednoczone Królestwo oferuje.
W Polsce wciąż jest mnóstwo ograniczeń, brak swobód i tolerancji. Oczywiście są osoby, które wracają do Ojczyzny. Z różnych pobudek – głównie z tęsknoty i zatarcia z biegiem lat tych minusów, które wcześniej dostrzegali. W rodzinnych stronach z reguły czekają na nich najbliżsi i przyjaciele. Mieszkając za granicą nigdy do końca nie będziesz “u siebie”, aczkolwiek wydaje mi się, że to kwestia indywidualna. W moim odczuciu tzw. “angielska uprzejmość” pozwala emigrantom czuć się u nich w miarę swobodnie, choć czasem da się dostrzec pewną nieszczerość a nawet niechęć do”obcych” a tym samym inne, gorsze traktowanie. Ale akurat ten problem jest powszechny, spotykany wszędzie na świecie, w każdym kraju. Aktualnie stosunki polsko–brytyjskie można uznać za dobre, choć zdecydowanie straciliśmy sojusznika, gdy UK opuściła szeregi UE.
W 2013 roku brytyjski historyk Timothy Garton Ash w popularnym dzienniku “The Guardian” porównał stosunki polsko–brytyjskie do samolotów myśliwskich lecących w przeciwnym kierunku. Podczas gdy polski myśliwiec zmierzał w kierunku Berlina, symbolizującego rdzeń zjednoczenia europejskiego, brytyjski zaczął oddalać się od Europy. Uważam, że ta metafora genialnie ukazuje dzisiejsze realia i nasze polskie relacje ze Zjednoczonym Królestwem.
Justyna Elżbieta Kwiatkowska – studentka prawa EWSPA
Źródło:
- https://www.gov.uk
- https://www,gov,pl
- https://www.europarl.europa.eu
- https://www.theguardian.com T. Garton Ash, The flight paths of Britain and Poland diverge in a disunited Europe. “The Guardian” z 16 maja 2013 r.
- https://www.nhs.uk
