Małżonkowie, którzy podjęli decyzje o rozstaniu, mogą zakończyć małżeństwo żądając orzeczenia rozwodu lub domagając się separacji. W obu przypadkach sprawę rozpoznaje Sąd Okręgowy, który po przeprowadzeniu rozprawy w zależności od żądania małżonków oraz istnienia określonych przesłanek prawnych wyda wyrok, orzeknie rozwód, bądź separację.
Rozwód i separacja, to dwie odrębne instytucje, orzeczenie rozwodu powoduje ustanie małżeństwa. Małżeństwo przestaje istnieć i faktu tego nie da się już zmienić a ex-małżonkowie mogą ponownie wejść w związki małżeńskie. Natomiast orzeczenie separacji nie rozwiązuje małżeństwa, daje jedynie małżonkom możliwość przemyślenia decyzji o rozstaniu i sposobność powrotu do wspólnego życia – poprzez zniesienie separacji na zgodne żądanie małżonków – następuje wówczas powrót do sytuacji sprzed jej orzeczenia.
Separacja faktyczna następuje w razie zupełnego zerwania pożycia małżeńskiego. Z reguły z separacją faktyczną łączy się także wyprowadzka jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania. Takie rozdzielenie małżonków ma charakter jedynie faktyczny, nie wymaga orzeczenia sądu i tym samym nie wywołuje żadnych skutków w sferze prawnej. Czasami dochodzi do sytuacji, w których małżonkowie, nie zamieszkują razem przez długie lata, nie mają żadnych wspólnych interesów, dawno już wygasła więź emocjonalna i często nawet nie pozostają ze sobą w jakimkolwiek kontakcie, a mimo to, od strony formalnej nadal są małżeństwem.
W przypadku, jeżeli małżonkowie rozstają się, ale żaden z nich nie wniesie do sądu pozwu o separację to małżeństwo trwa nadal. Jeśli małżonkowie wniosą pozew do sądu i ten orzeknie separację, małżonkowie także nadal są małżeństwem. Separacja prawna zawsze łączy się z ingerencją instytucji państwowych w relacje pomiędzy małżonkami. Podobnie jak przy rozwodzie, o separacji orzeka sąd okręgowy, w którego okręgu małżonkowie mają wspólne zamieszkanie lub pobyt. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnego zamieszkania albo pobytu, to orzeka sąd właściwy dla jednego z nich. W sytuacji, gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. O separacji orzeknie sąd na żądanie jednego z małżonków lub na wspólny i zgodny wniosek obydwojga. W toku sprawy sąd nie bada, czy pomiędzy małżonkami nastąpił trwały rozpad pożycia, dlatego uzyskanie separacji jest prostsze niż uzyskanie rozwodu. Ponadto dla orzeczenia separacji nie ma znaczenia czy małżonek, który złożył pozew do sądu jest wyłącznie winny rozkładowi pożycia.
Sąd nie orzeknie o separacji, jeśli miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka małżonków lub orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Skutki orzeczenia separacji, co do zasady są takie same, jak skutki orzeczenia rozwodu, jednak z pewnymi wyjątkami, które przewiduje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Separacja prawna staje się pewną alternatywą dla małżonków, którzy z różnych powodów nie chcą lub nie mogą rozwiązać małżeństwa przez rozwód.
Separacja może zostać orzeczona w sytuacji, gdy nie zachodzą przesłanki do orzeczenia rozwodu. Aby sąd wydał wyrok rozwodowy i rozwiązał małżeństwo nastąpić musi zupełny i trwały rozpad pożycia pomiędzy małżonkami. Trwały rozpad pożycia ma miejsce wówczas, gdy zgodnie z doświadczeniem życiowym nie można przyjąć innych wniosków, niż te, że powrót do wspólnego życia jest niemożliwy.
Małżonek pozostający w separacji, nie jest stanu wolnego, dlatego nie może formalnie zawrzeć nowego związku, ponieważ popełniłby przestępstwo bigamii. Nie może także zmienić nazwiska i wrócić do tego, które nosił przed ślubem. Po rozwodzie powrót do poprzedniego nazwiska następuje poprzez oświadczenie złożone Kierownikowi Urzędu Stanu Cywilnego w terminie 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
Zarówno w wyroku rozwodowym, jak i orzekając separację sąd może nałożyć na jednego z małżonków obowiązek świadczenia alimentacyjnego w stosunku do drugiego małżonka. Wysokość świadczenia wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. W przypadku separacji nie został określony termin, po upływie, którego małżonek zobowiązany do alimentacji może zostać z obowiązku tego zwolniony. Oznacza, to, że w praktyce obowiązek dostarczenia środków utrzymania będzie ciążył na jednym z małżonków do czasu, aż sąd nie zniesie separacji lub orzeknie o rozwiązaniu małżeństwa.
Poprzez orzeczenie separacji powstaje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa, która nie może być zmieniona w drodze umowy. Od momentu uzyskania separacji, każdy z małżonków odpowiada samodzielnie za zaciągnięte przez siebie zobowiązania i nie ponosi odpowiedzialności za długi drugiego małżonka.
Sąd na wniosek jednego z małżonków orzekając o separacji zajmie się również kwestią sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego domu lub mieszkania przez czas trwania separacji. W wyjątkowych sytuacjach, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem utrudnia wspólne zamieszkiwanie sąd na żądanie drugiego małżonka może nakazać jego eksmisję.
W przypadku orzeczonej przez sąd separacji, podobnie jak przy rozwodzie, dochodzi do sytuacji, w której małżonkowie wyłączeni są z mocy prawa od dziedziczenia po sobie. Nie mogą oni ubiegać się również o zachowek. Wyjątkiem jest dziedziczenie testamentowe. W sytuacji, gdy zmarły małżonek ustanowił drugiego małżonka spadkobiercą w testamencie, fakt orzeczenia separacji nie ma wpływu na przyjęcie spadku.
Zarówno orzekając separację jak i rozwód sąd obligatoryjnie reguluje wszystkie kwestie związane z małoletnimi dziećmi stron, rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, kontaktach, alimentach. Sąd może również ograniczyć władzę rodzicielską jednego z rodziców i pozostawić drugiemu. Jednakże w większości przypadków sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom.
W przypadku osób wierzących orzeczenie separacji jest alternatywą dla rozwodu. Prawo katolickie dopuszcza separację faktyczną i prawną, w przeciwieństwie do rozwodu. Ponadto orzeczenie separacji nie kończy małżeństw, a w wystarczającym stopniu reguluje sytuację osobistą i majątkową małżonków.
Przy podejmowaniu decyzji o rozwodzie bądź separacji należy pamiętać, że orzeczenie separacji może w konsekwencji uratować związek. Separacja, to czas na wyciszenie, uspokojenie emocji, odpoczynek i przemyślenia. Okres faktycznego rozstania może korzystanie wpłynąć na kontakty małżonków prowadząc do pojednania i porzucenia myśli o rozstaniu, i rozwodzie.
Anna Fleming studentka EWSPA
