Sądy administracyjne w Belgii stanowią istotny element systemu ochrony praw obywateli wobec administracji. Ich właściwość oraz sposób orzekania różnią się od klasycznego modelu sądownictwa cywilnego czy karnego, co wynika ze specyfiki systemu prawnego Belgii.
1. Zakres właściwości sądów administracyjnych pierwszej instancji
Sądy administracyjne w Belgii zajmują się rozstrzyganiem sporów wynikających z działalności organów administracji publicznej. Ich kompetencje obejmują m.in.:
- legalność aktów administracyjnych, takich jak decyzje czy zarządzenia,
- sprawy związane z odpowiedzialnością cywilną administracji (jeśli są to działania administracyjne, które doprowadziły do szkody),
- realizację umów zawieranych przez administrację publiczną, w tym zamówień publicznych,
- spory dotyczące stosunków pracy w sektorze publicznym,
- ubezpieczenia społeczne i inne kwestie wynikające z działania administracji.
Niektóre sprawy administracyjne, takie jak spory dotyczące odpowiedzialności cywilnej administracji, pozostają jednak w gestii sądów powszechnych (sądów sprawiedliwości).
2. Charakter orzecznictwa: model kasacyjny czy reformatoryjny
Sądy administracyjne w Belgii zasadniczo realizują model kasacyjny, co oznacza, że:
- Mogą uchylić akt administracyjny (decyzję, zarządzenie, uchwałę) w przypadku stwierdzenia jego niezgodności z prawem.
- Nie są jednak uprawnione do zastąpienia aktu administracyjnego własnym rozstrzygnięciem, co wyklucza możliwość działania w modelu reformatoryjnym.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ustawa przyznaje sądowi administracyjnemu możliwość orzekania wprost o prawach i obowiązkach stron – w takich przypadkach może to przypominać model reformatoryjny. Niemniej podstawowym uprawnieniem sądów administracyjnych pozostaje kontrola legalności działań administracji, a nie ich substytucja.
3. Rola Rady Stanu (Conseil d’État)
Głównym organem odpowiedzialnym za sądownictwo administracyjne w Belgii jest Rada Stanu, która pełni podwójną funkcję:
- Sekcja legislacyjna: opiniowanie projektów aktów prawnych.
- Sekcja administracyjna: rozstrzyganie sporów administracyjnych, w tym uchylanie aktów jednostronnych organów administracji publicznej.
Rada Stanu nie działa jako sąd powszechny, ale jest właściwa w sprawach ogólnych, takich jak legalność aktów administracyjnych na szczeblu krajowym. Jej orzeczenia mają charakter kasacyjny – uchyla akty administracyjne i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania przez właściwy organ administracji.
4. Proces postępowania przed sądem administracyjnym
Postępowanie przed sądem administracyjnym można wszcząć na kilka sposobów:
- poprzez wniesienie skargi,
- dobrowolne stawiennictwo,
- lub za pomocą wniosku,
Sądy administracyjne zachęcają strony do rozwiązywania sporów w drodze mediacji, co wpisuje się w szerszy kontekst alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR). Mediacja jest szczególnie doceniana w Belgii i coraz częściej stosowana jako efektywna alternatywa dla klasycznego procesu sądowego.
5. Mediacja jako element sądownictwa administracyjnego
W ramach postępowań administracyjnych mediacja pozwala na osiągnięcie porozumienia bez konieczności prowadzenia długotrwałego procesu sądowego. Przykładem może być postanowienie Sądu Pracy w Brukseli, który zgodnie z art. 1724–1737 belgijskiego Kodeksu Cywilnego odesłał strony sporu do mediacji, wyznaczając termin na pół roku w celu ewentualnego pojednania.
Podsumowując:
Sądy administracyjne w Belgii, w tym Rada Stanu, pełnią kluczową rolę w zapewnieniu legalności działań administracji publicznej. Ich charakter orzecznictwa opiera się głównie na modelu kasacyjnym, co oznacza, że są one uprawnione do uchylenia aktów administracyjnych, ale rzadko zastępują je własnymi rozstrzygnięciami. System belgijski cechuje się też znaczną elastycznością, umożliwiając korzystanie z mediacji jako alternatywy dla klasycznego postępowania sądowego.
Dla porównania w Polsce Sądy administracyjne są odrębnym organem wymiaru sprawiedliwości. Sądownictwo administracyjne koncentruje się na ochronie praw obywatela wobec działań administracji publicznej. System jest bardziej sztywny, a granice kompetencji sądu są ściśle określone.
cdn…
Klinika prawa EWSPA w Brukseli
