Jakub Spurek
Selected aspects of the maintenance obligation in relation to the obligation relationship
Abstract: The aim of the article is to present selected aspects of the maintenance obligation in relation to the obligation relationship (the purpose and content of the obligation) and placing it among civil law relations.
The purpose of this obligation is to ensure the necessary (justified) maintenance or upbringing of persons making up the family and to strengthen and consolidate family ties, and not – as in the case of a classic obligation relationship – to satisfy the creditor’s needs consisting in the performance (payment).
Particular attention will be paid to the personal nature of maintenance, characterized by a specific – defined by law – catalog of entitled and obligated persons and its reciprocity (the position of the parties is not constant, in different periods of life the same person may act as the obligated and entitled to benefits).
Słowa klucze / key words: obowiązek alimentacyjny / the maintenance obligation;
stosunek zobowiązaniowy / contractual obligation
Wstęp
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu osobie uprawionej środków utrzymania i w miarę potrzeby środków wychowania (art. 128 k.r.o.). W poszukiwaniu kręgu osób zobowiązanych do alimentacji przepis ten spełnia bardzo istotną rolę – wskazuje bowiem, że u podstaw obowiązku alimentacyjnego leżą łączące wierzyciela z dłużnikiem więzy o charakterze rodzinnym. Za zapatrywaniem takim przemawia fragment wskazujący, że powinność ta (choć niewyłącznie) istnieje pomiędzy krewnymi w linii prostej oraz rodzeństwem[1]. To skłania natomiast do podjęcia próby określenia natury owych więzów.
Mając na uwadze zobowiązaniowy charakter stosunku alimentacyjnego, także cel i treść zobowiązania wymaga omówienia oraz umiejscowienia go w gronie stosunków cywilnoprawnych.
Źródła obowiązku alimentacyjnego
Podniesiono, że obowiązek alimentacyjny dotyczy grupy osób połączonych więzami natury biologicznej, wskazując, że stanowi on sankcję prawną dla opartego na więzach krwi moralnego obowiązku przyjścia z pomocą członkowi rodziny, splatając go ze stosunkami pokrewieństwa, małżeństwa i adopcji[2].
Według innego stanowiska omawiane stosunki stanowią konsekwencję łączących strony danego stosunku alimentacyjnego więzów faktycznych o charakterze osobistym, które postrzegać należy jako pewną specjalną relację zachodzącą między uprawionym a zobowiązanym do świadczeń. Rodzi ona szczególne obowiązki moralne, które prawo sankcjonuje. Przy czym będzie to tylko taka więź prawna, która w normalnych warunkach, według typowych doświadczeń społecznych połączona jest z więzią społeczną, i to więzią szczególnie silną[3].
Takie zapatrywanie prowadzi do uznania, że kryteria te spełnić może stosunek rodzinnoprawny. Gdyby uznać takie stanowisko za trafne, to po jego ustaniu moralny obowiązek dostarczania nie powinien już wystąpić. Dopóki zaś stosunek istnieje, powinien stanowić wystarczającą podstawę dla powstania obowiązku alimentacyjnego. Tymczasem powstanie obowiązku dostarczania środków utrzymania między osobami, które łączy relacja powinowactwa, zostało uzależnione od spełnienia dodatkowej przesłanki, by żądanie utrzymania odpowiadało zasadom współżycia społecznego (art. 144 k.r.o.)[4].
Autor poglądu jednocześnie przyznaje, że ustawodawca odwołał się w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym do kategorii stosunku rodzinnoprawnego, a nie kategorii więzi osobistej. Na taki kształt rozwiązań ustawowych wpływ miało dążenie do jasności przepisów – muszą być one tak ujęte, ażeby problem, kto będzie podmiotem uprawionym, a kto zobowiązanym, został rozstrzygnięty możliwie jednoznacznie. Osiągnie się to przez odwołanie do więzi o charakterze prawnym[5]. Wydaje się, że takie rozwiązanie ma jeszcze jeden walor – podkreśla rolę obowiązków rodzinnych i umacnia rodzinę jako pewną grupę społeczną.
Kategoria więzów osobistych nie wskazuje w sposób właściwy źródeł powstania obowiązków alimentacyjnych. Gdyby miały one rzeczywiście stanowić konsekwencję łączących strony więzów osobistych, wówczas wyznaczony krąg osób uprawionych do alimentacji byłby szerszy i obejmował osoby bliskie[6]. Tak się jednak nie dzieje, co oznacza, że stanowią one obecnie jedynie powinność o charakterze moralnym[7].
Przyjmuje się zatem, że to nie więzy natury biologicznej czy też faktyczna więź o charakterze osobistym stanowią podstawę obowiązków alimentacyjnych, ale łączące uprawionego ze zobowiązanym (aktualnie lub w przeszłości) określone w ustawie stosunki rodzinne (stosunki rodzinnoprawne)[8]. Za takim zapatrywaniem badawczym przemawia nadrzędny charakter tych relacji – wyznaczają one odpowiednie normy prawne zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Podmiotom tych stosunków zapewniają autonomiczną i równorzędną pozycję prawną[9]. Cechy te odnajdziemy w regulacjach dotyczących stosunków osobowych i majątkowych między małżonkami (np. zawarcia czy rozwiązania małżeństwa), a także relacji majątkowych między rodzicami i dziećmi, w tym stosunkach alimentacyjnych między rodzicami a dziećmi. Odstępstwo od zasady równorzędności stron stanowi władza rodzicielska, przy której wykonywaniu rodzice korzystają „z przewagi” nad dzieckiem (art. 95 § 2 k.r.o.)[10]. Z normy prawnej nakazującej dziecku posłuszeństwo wynika kompetencja rodziców do stanowienia wiążących dziecko poleceń odnoszących się do całokształtu jego sytuacji życiowej[11]. Prymat w wychowaniu i zarządzie majątkiem dziecka doznaje ograniczenia w postaci nakazu sprawowania władzy rodzicielskiej nie dla swych korzyści, lecz w interesie dziecka.
Wskazuje się, że silniejsza pozycja rodziców jest konsekwencją czynników o charakterze psychospołecznym, a także przede wszystkim psychofizycznym dziecka. Nierówność podmiotów maleje w miarę wzrostu dziecka[12].
Badanie równorzędności stron na gruncie stosunku rodzinnoprawnego następuje przy wykorzystaniu mechanizmu korekcyjnego dopuszczającego występowanie danej cechy w różnym stopniu natężenia. Mimo swoistego władztwa nad osobą pozostającą pod władzą rodzicielską przyjąć należy, że cecha ta występuje, ale w mniejszym natężeniu[13].
Z faktem istnienia określonego węzła rodzinnego norma prawna wiąże istnienie stosunku alimentacyjnego. W prawie rodzinnym obowiązki dostarczania środków utrzymania połączone są obecnie z czterema rodzajami takich stosunków, tj. małżeństwa, pokrewieństwa, adopcji i powinowactwa. Konsekwencją istniejącej między określonymi osobami relacji rodzinnej jest przynależność do kręgu osób uprawionych i zobowiązanych. Powstaje on na skutek zaistnienia konkretnego zdarzenia prawnego. Termin ten należy rozumieć jako fakty, z którymi hipotezy norm cywilnoprawnych wiążą określone w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne, a więc powstanie, wygaśnięcie lub zmianę treści stosunku cywilnoprawnego[14]. Zdarzeniami tymi są: urodzenie, przysposobienie i zawarcie małżeństwa. Wskutek urodzenia powstaje stosunek alimentacyjny między krewnymi w linii prostej i bocznej (art. 128, 133 § 1, 134 k.r.o.); podobne skutki wywołuje przysposobienie (zwłaszcza całkowite). Następstwem zawarcia małżeństwa jest obowiązek małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 i 28 k.r.o.) oraz stosunek prawny między ojcem a macochą bądź między matką a ojczymem (art. 144 k.r.o.). Osoby zawierające małżeństwo działają w celu założenia rodziny, a więc nawiązania stosunku rodzinnoprawnego, natomiast jego skutkiem ex lege jest powstanie stosunku alimentacyjnego[15].
Szczególny status w tym kontekście przypisać należy orzeczeniu sądowemu. Może ono pełnić dwojaką rolę: potwierdza istniejący stan prawny albo stanowi źródło powstania danego stosunku (np. adopcji). Deklaratoryjny charakter przypisać należy wyrokowi ustalającemu ojcostwo w wyniku jego uznania (art. 72 k.r.o.) – zdarzeniem kreującym stosunek alimentacyjny jest w tej sytuacji urodzenie dziecka z określonych rodziców; uznający, składając oświadczenie przed sądem, fakt ten tylko przyznaje.
Powyższe prowadzi do wniosku, że źródłem obowiązków alimentacyjnych są określone w ustawie stosunki rodzinne łączące strony stosunków alimentacyjnych.
Przyjęcie takiego kryterium podstaw powstania omawianej powinności nie wydaje się pełne. Istnieje bowiem uzasadnienie, aby do obowiązków alimentacyjnych zaliczać także niektóre obowiązki dostarczania środków utrzymania istniejące między osobami niepołączonymi żadnym stosunkiem rodzinno prawnym, np. obowiązki spoczywające na małżonkach po rozwodzie. Za zastosowaniem bardziej elastycznego kryterium wyodrębniania obowiązków alimentacyjnych przemawia fakt, że w przypadku omawianego zagadnienia przyjęcie jednoznacznych kryteriów podziału nie jest odpowiednie, materia ta jest bowiem o wiele bardziej skomplikowana i zasadne wydaje się przyjęcie nieco szerszej formuły.
Do obowiązków tych bowiem zaliczyć należy obowiązki dostarczania środków utrzymania, których podstawą są łączące uprawionego ze zobowiązanym (aktualnie lub w przeszłości) wszelkie więzy prawne stanowiące konsekwencję uregulowań przyjętych w prawie rodzinnym[16].
Rozszerza to wskazany wcześniej katalog o obowiązki dostarczania środków utrzymania spoczywające na małżonkach po rozwodzie (art. 60, 21 w zw. z 60 k.r.o.), osobach związanych w przeszłości stosunkiem przysposobienia (art. 125 § 1 k.r.o.) oraz obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego dostarczenia matce środków utrzymania w ciągu trzech miesięcy w okresie porodu (art. 141 § 1 k.r.o.)[17].
Odnosząc się do ostatniego z wymienionych przypadków: słuszny wydaje się argument, że rodziców dziecka nie łączył nigdy stosunek rodzinnoprawny. Przypisanie omawianej regulacji cech obowiązku alimentacyjnego podyktowane jest koniecznością zapobiegnięcia sytuacji, w której matka dziecka pozostawałaby w niedostatku w okresie ciąży oraz w pierwszych miesiącach po porodzie, co mogłoby wpłynąć negatywnie na zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka.
Wyrażono pogląd odmawiający alimentacyjnego charakteru roszczeniom z art. 141 § 1 k.r.o. – nadając im odszkodowawczą naturę[18]. Nie zasługuje on jednak na aprobatę z uwagi na brak elementu bezprawności zachowania stron. Źródłem obowiązku nie jest też umowa stron.
Przedstawiona została koncepcja aprobująca rozumienie pojęcia ,,obowiązek alimentacyjny” jako stosunków prawnych dostarczania środków utrzymania zarówno o rodzinnoprawnym, jak i typowo cywilnoprawnym charakterze, tj. roszczeń znajdujących się w niedostatku dziadków spadkodawcy (art. 938 i 966 k.c.), oraz obowiązku sprawcy czynu niedozwolonego uregulowanego w art. 446 § 2 k.c.[19] Akceptacja tego zapatrywania nie jest możliwa. Podstawą powstania wymienionych obowiązków są: nabycie przedmiotów majątkowych w drodze spadkobrania oraz wystąpienie szkody – zobowiązanego z uprawionym do świadczeń nie łączą ani stosunki rodzinnoprawne, ani przynajmniej więzy prawne będące konsekwencją uregulowań przyjętych w prawie rodzinnym.
Cel i treść obowiązku alimentacyjnego
W prawie cywilnym spotykamy zobowiązania zewnętrznie przypominające obowiązki alimentacyjne (np. umowa o dożywocie, umowa renty). Treścią tych zobowiązań jest okresowe wypłacanie pewnych sum, przy czym wypłaty te mogą być jedynym źródłem utrzymania wierzyciela[20]. Motywy działania podmiotu przysparzającego drugiemu podmiotowi korzyść mogą być różne i dotyczyć mogą:
- zwolnienia się z obowiązku przez osobę dokonującą przysporzenia, np. przez zapłatę długu przez dłużnika (causa solvendi);
- uzyskania jakiejś korzyści majątkowej – przysparzający podejmuje swoją czynność tylko dlatego, że w zamian otrzymuje pewną korzyść majątkową (causa obligandi vel acquirendi);
- przysporzenia na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu (causa donandi)[21].
Celem obowiązku alimentacyjnego nie jest zaspokojenie potrzeb (interesu majątkowego) wierzyciela, lecz jest ona tylko środkiem do uczynienia zadość obowiązkom moralnym wynikającym z węzła rodzinnego[22]. Oznacza to, że przysporzenie polegające na świadczeniu alimentów mogłoby mieć za podstawę ewentualnie causa solvendi rozumiane jako służące zwolnieniu się ze zobowiązania wynikającego z mocy prawa. Dłużnik spełniając świadczenie alimentacyjne, zwalniałby się z części swojego długu[23]. Podkreślenia wymaga, że samo zobowiązanie (obowiązek alimentacyjny) nie wynika z czynności prawnej ani z umowy.
Celem tego obowiązku jest zapewnienie niezbędnego (usprawiedliwionego) utrzymania lub wychowania osób tworzących rodzinę oraz umacnianie i utrwalanie więzi rodzinnych[24]. Oznacza to, że jeśli uprawniony do alimentacji znajdzie się w niedostatku, obowiązek alimentacyjny zobowiązanego będzie zawsze istnieć i nadawać się do zrealizowania. Nakaz zapewnienia usprawiedliwionych środków utrzymania i wychowania nie odnosi się tylko do samego uprawnionego, ale stanowi także obowiązek wobec państwa. Świadczenia pobierane ze środków publicznych pełnią funkcję wspierającą (subsydiarną) i nie mają wpływu na zakres świadczeń alimentacyjnych. Obowiązek alimentacyjny wyprzedza pomoc społeczną. Organ udzielający takiej pomocy ma roszczenie regresowe do zobowiązanego (np. o zwrot świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego) lub może żądać od niego stosownej odpłatności (np. za pobyt w placówce opiekuńczo-wychowawczej).
Mając na uwadze zobowiązaniowy charakter stosunku alimentacyjnego, omówienia wymaga treść zobowiązania. Obowiązki alimentacyjne polegają na dostarczaniu przez zobowiązanych środków utrzymania, a wobec małoletnich dzieci także środków wychowania. Przepis art. 128 k.r.o. określa zachowanie się dłużnika, tj. spełnienie zobowiązania zgodnie z jego treścią. Uprawienie wierzyciela stanowi korelat obowiązku dłużnika[25]. Alimentacja prowadzić ma do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawionej, która ma status wierzyciela (uprawionego do egzekwowania należnego mu świadczenia alimentacyjnego od zobowiązanego, który ma status dłużnika, w ramach łączącego ich stosunku prawnego)[26].
Zasadnicza odrębność obowiązku alimentacyjnego tkwi ponadto w przedmiocie świadczenia. Jego wykonanie polega na zaspokojeniu potrzeb uprawnionego, nie zaś na zapłacie[27]. Przy zobowiązaniach prawa cywilnego treść zobowiązania stanowi natomiast wypłata sum pieniężnych lub dostarczanie określonych przedmiotów. Obowiązek alimentacyjny pojawia się dopiero wtedy, gdy uprawniony znajdzie się w potrzebie, a zobowiązany może dostarczyć mu środków na zaspokojenie tej potrzeby. Uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku zobowiązaniowego są natomiast pewne – zobowiązanie stanowiące jego treść powinno zostać spełnione[28]. Wyjątek stanowią jedynie czynności prawne pod warunkiem zawieszającym (np. przyrzeczenie publiczne).
Jedną z najważniejszych cech obowiązku alimentacyjnego jest jego ściśle osobisty charakter. Kodeks rodzinny i opiekuńczy określa zarówno krąg osób uprawionych i zobowiązanych do alimentacji, jak i kolejność tego obowiązku (art. 128–130 k.r.o.). Oznacza to, że w stosunku do innych osób, np. pozostających w konkubinacie przepisy te nie mają zastosowania ani wprost, ani w drodze analogii[29]. Obowiązek ten nie przechodzi na spadkobierców osoby zobowiązanej (art. 139 k.r.o. i art. 922 § 2 k.c.). W skład spadku po zmarłym uprawionym nie wchodzi prawo do świadczeń alimentacyjnych. Jednakże raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawionego i które zostały prawomocnie zasądzone, wchodzą do spadku po nim[30]. W konsekwencji przyjmuje się, że prawa i obowiązki alimentacyjne nie mogą być przenoszone w drodze czynności mortis causa ani też inter vivos[31]. Z tych samych względów nie jest dopuszczalne zbycie roszczeń alimentacyjnych oraz zrzeczenie się prawa do alimentów[32]. Dotyczy to zarówno świadczeń przyszłych, jak i już wymaganych. Wyłączona jest możliwość zamiany płatnych periodycznie świadczeń alimentacyjnych na jednorazową skapitalizowaną rentę. Ograniczenie to wynika ze zmienności zakresu obowiązku alimentacyjnego, którego treść ustalana jest w zależności od aktualnych potrzeb uprawionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.
Kolejną jego cechą jest wzajemność, polegająca na tym, że pozycja stron nie jest stała. Przejawia się ona w tym, że jedna osoba może przez pewien czas występować w charakterze podmiotu zobowiązanego do alimentacji, np. będąc rodzicem dostarczającym środki utrzymania i wychowania niesamodzielnemu dziecku, by następnie wskutek zmiany okoliczności uzyskać status uprawionego; na przykład kiedy dziecko osiągnie samodzielność i rodzic popadnie w stan niedostatku, wówczas to dziecko stanie się zobowiązane, a rodzic uprawiony[33]. Nie jest to wzajemność w rozumieniu prawa zobowiązań. Cechę umowy wzajemnej stanowi zależność świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony. Podmioty zobowiązują się względem siebie dlatego i z tym zastrzeżeniem, że otrzymają świadczenia wzajemne. Oznacza to, że każdy z kontrahentów jest zobowiązany wobec drugiego do świadczenia, które stanowi ekwiwalent (równoważnik) świadczenia drugiej strony[34]. Przyjmuje się, że ekwiwalentność powinna być rozumiana w sensie subiektywnym, tj. strony są przekonane, że ich świadczenia są względem siebie równoważne[35]. Celem alimentacji nie jest doprowadzenie do wzajemnej wymiany świadczeń pomiędzy stronami. Obowiązek alimentacyjny będzie istniał również w braku otrzymywania poprzednio środków utrzymania. W przypadku natomiast, gdy strona takie środki wcześniej otrzymywała, nie stanowi to przyczyny prawnej dla późniejszego obowiązku[36]. Obowiązek alimentacyjny nie opiera się na automatyzmie – potencjalne pozostawanie przez strony w relacji alimentacyjnej nie oznacza konieczności świadczeń. Występuje ona dopiero wówczas, gdy uprawiony nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb i spełnią się przesłanki określone w ustawie.
Wierzytelność alimentacyjna nie może być przedmiotem zastawu (art. 327 k.c.), przejęcia długu (art. 519 k.c.) ani cesji (art. 509 k.c.). Ograniczenia związane ze zbywalnością roszczeń uzasadnione są potrzebą ochrony sfery ekonomicznej uprawionego, która mogłaby zostać naruszona w następstwie wprowadzenia jego wierzytelności alimentacyjnych do obrotu. Należą one do szczególnej kategorii wierzytelności, których cel powstania może zostać osiągnięty wyłącznie wtedy, gdy zostaną one spełnione osobiście wierzycielowi[37]. W opisywanym wypadku nie jest obojętne to, kto świadczy, ani to, komu świadczy; krąg osób mogących uzyskać status wierzyciela i dłużnika określają przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przeniesieniu wierzytelności alimentacyjnej na osobę trzecią sprzeciwia się również właściwy dla niego przedmiot zobowiązania, który polega na zaspokojeniu potrzeb, a nie na zapłacie. Powyższe rekompensowane jest przez wprowadzenie szeregu istotnych ułatwień w dochodzeniu i egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych. Świadczenia alimentacyjne nie podlegają egzekucji (art. 833 § 6 k.p.c.), nie mogą być także umorzone przez potrącenie (art. 505 pkt 2 k.c.). Nie przeczy osobistemu charakterowi obowiązku alimentacyjnego możliwość spełnienia go w formie świadczenia pieniężnego – za pośrednictwem osoby trzeciej, a w szczególności poręczyciela (art. 356 § 2 k.c.)[38].
Podsumowanie
Źródłem obowiązków alimentacyjnych są określone w ustawie stosunki rodzinne łączące strony stosunków alimentacyjnych, a także obowiązki dostarczania środków utrzymania wywodzące się z regulacji tam przyjętych (na przykład między małżonkami po rozwodzie). Celem tego obowiązku jest zapewnienie niezbędnego (usprawiedliwionego) utrzymania lub wychowania osób tworzących rodzinę oraz umacnianie i utrwalanie więzi rodzinnych, nie zaś – jak w przypadku klasycznego stosunku zobowiązaniowego – zaspokojenie potrzeb wierzyciela polegające na spełnieniu świadczenia (zapłacie). Podkreślenia wymaga osobisty charakter świadczenia alimentacyjnego, charakteryzujący się szczególnym – określonym przez ustawę – katalogiem osób uprawnionych i zobowiązanych oraz jego wzajemność, z zastrzeżeniem, że pozycja stron nie jest stała (np. rodzic w różnych okresach życia pełnić może różne role: być dłużnikiem (zobowiązanym, w okresie dorastania dziecka), a następnie wierzycielem (uprawionym, na starość).
Jakub Spurek – cywilista, wykładowca akademicki, dziekan Wydziału Prawa EWSPA.
[1] M. Andrzejewski, Istnienie obowiązku alimentacyjnego jako przesłanka powstania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 1985, z. 1, s. 96.
[2] J. Gwiazdomorski, Krewni uprawnieni do żądania i obowiązani do dostarczania środków utrzymania, „Państwo i Prawo”, 1954, nr 1, s. 81.
[3] S. Rzońca, Z problematyki dostarczania środków utrzymania, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prawo”, 1981, nr 98, s. 90.
[4] Tamże, s. 92.
[5] Tamże, s. 91.
[6] Przepisy prawa cywilnego wielokrotnie posługują się pojęciem osoby bliskiej, osoby najbliższej czy najbliższego członka rodziny, nie definiują jednak wskazanych pojęć. Przykładowo przez pojęcie osoby bliskiej należy rozumieć osoby w pierwszej kolejności związane węzłem pokrewieństwa i powinowactwa, jak również osoby pozostające we wspólnym pożyciu. Do kręgu tego zalicza się także osoby, na których sytuację życiową zmarły miał wpływ (rozumienie w zakresie uprawnienia z art. 446 § 2 k.c.). Zob. szerzej, J. Haberko, Pojęcie osoby bliskiej w prawie cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2011, nr 3, ss. 65-78. Odmiennie problematyka ta została uregulowana na gruncie prawa karnego, gdzie ustawodawca zdecydował się na objaśnienie, że osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 k.k.). Zob. szerzej: R. Krajewski, Osoba najbliższa w prawie karnym, „Przegląd Sądowy”, 2009, nr 3, ss. 103-114.
[7] M. Andrzejewski, Istnienie obowiązku alimentacyjnego…, s. 98.
[8] S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego prawa alimentacyjnego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prawo”, 1957, nr 4, ss. 11 i 21-25, T. Smyczyński, Obowiązek alimentacyjny [w:] Prawo rodzinne i opiekuńcze. System prawa prywatnego, tom 12, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014, s. 754, B. Dobrzański [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, Warszawa 1975, s. 769, M. Andrzejewski, Istnienie obowiązku alimentacyjnego…, s. 97.
[9] T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny a stosunek zobowiązaniowy, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 1985, z. 1, s. 20.
[10] W orzecznictwie podkreśla się, że uregulowanie władzy rodzicielskiej służy podkreśleniu autorytetu rodziców. Zob. uchwałę (PSIC) SN z 26 stycznia 1973 r., sygn. III CZP 101/71, SIP Lex, nr 1524.
[11] T. Sokołowski, Charakter prawny władzy rodzicielskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 1982, z. 3, ss. 131-133.
[12] Tamże, s. 132.
[13] T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny…, s. 21.
[14] Z. Radwański, Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s. 155.
[15] T. Smyczyński, Obowiązek alimentacyjny…, s. 755.
[16] M. Andrzejewski, Istnienie obowiązku alimentacyjnego…, s. 99. Zob. też uchwałę (PSIC) z 16 grudnia 1987 r., sygn. III CZP 91/86, Legalis nr 26104.
[17] Pogląd dominujący; zob. na przykład: B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1971, s. 209.
[18] S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1980, s. 175.
[19] J. Rezler, Naprawienie szkody wynikłej ze spowodowania uszczerbku na ciele i zdrowiu (według prawa cywilnego), Warszawa 1968, s. 103 i nn., W. Siedlecki, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, t. 1, Warszawa 1975, s. 506. Zob. też orzeczenie SN z 16 grudnia 1937 r., sygn. C II 1566/37, Zb. Prz. Sąd. 1938, poz. 327, w którym wskazano, że za należność alimentacyjną uznać należy każde roszczenie o dostarczanie środków utrzymania, bez względu na podstawę prawną.
[20] A. Oleszko, Roszczenia o dostarczanie środków utrzymania w świetle kodeksu cywilnego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, Sectio G”, 1982, Vol. XXIX, 10, s. 185, S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego…, ss. 17 i 18.
[21] K. Zawada, Problematyka kauzalności przelewu, „Rejent”, 1992, nr 2, ss. 7 i 8, W. Czachórski, Czynności prawne przyczynowe i oderwane w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1952, s. 36 i nn.
[22] T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny… s. 26 i powołana tam literatura. S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego…, s. 19, K. Rzońca, Z problematyki dostarczania środków…,s. 90.
[23] M. Antas, J. M. Łukasiewicz, Świadczenie alimentacyjne w kontekście czynności prawnych przysparzających [w:] Prawo alimentacyjne, tom II. Zagadnienia materialne, red. J. M. Łukasiewicz, I. Ramus, Toruń 2015, ss. 40 i 41, T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny…, s. 27.
[24] A. Oleszko, Roszczenia alimentacyjne (zagadnienia ogólne), Warszawa 1984, s. 11, S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego…, s. 15, J. Gwiazdomorski, Krewni uprawnieni do żądania i obowiązani…, s. 81, M. Sośniak, Alimentacja jako zjawisko społeczne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prawo”, 1957, nr 4, s. 41 i nn.
[25] T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny…, s. 27. Autor wskazuje, że widoczne jest to szczególnie przy realizacji obowiązków alimentacyjnych rodziców (dłużników) względem ich niesamodzielnych dzieci (wierzycieli).
[26] M. Andrzejewski, Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej (dziecko–rodzina–państwo), Kraków 2003, s. 103, uchwała SN z 24 lutego 2011, sygn. III CZP 134/10, Legalis nr 287415, uchwała SN (7) z 24 maja 1990 r., sygn. III CZP 21/90, Legalis nr 26975.
[27] T. Smyczyński, Stosunek alimentacyjny…, s. 33.
[28] T. Smyczyński, Obowiązek alimentacyjny…, s. 757.
[29] K. Pietrzykowski, Komentarz do art. 128 k.r.o., teza 3 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, 2018, Legalis.
[30] Uchwała SN z 15 lipca 1965 r., sygn. III CO 36/65, Legalis, nr 12369.
[31] S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego…, ss. 25-27, J. Pawliczak, komentarz do art. 128 k.r.o., teza 37 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Osajda, 2017,Legalis.
[32] Uznanie obowiązku alimentacyjnego za prawo niezbywalne ma doniosłe znaczenie w sferze małżeńskich stosunków majątkowych. Artykuł 49 § 1 pkt 3 k.r.o. wyłącza możliwość umownego rozszerzenia małżeńskiej wspólności ustawowej na prawa niezbywalne; tak M. Andrzejewski, komentarz do art. 128 k.r.o., teza 7 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Sokołowski, 2013, LEX.
[33] J. Ignaczewski, Część B, rozdział 1.2. [w:] Alimenty. Komentarz, red. J. Ignaczewski, 2016, Legalis, uchwała SN (7) z 16 grudnia 2015 r, sygn. III CZP 77/15, Legalis nr 1364696
[34] Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, Warszawa 2012, s. 121, A. Brzozowski, P. Machnikowski [w:] Prawo zobowiązań – część ogólna. System prawa prywatnego, tom 5, red. E. Łętowska, Warszawa 2013, ss. 452 i 453.
[35] H. Witczak, A. Kawałko, Zobowiązania, Warszawa 2012, s. 53.
[36] S. Grzybowski, Pojęcie i cechy charakterystyczne socjalistycznego…, s. 28.
[37] Uchwała SN z 24 lutego 2011 r., sygn. III CZP 134/10, Legalis nr 287415.
[38] M. Andrzejewski, komentarz do art. 128 k.r.o., teza 7 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy…, LEX, J. Ignaczewski, Część B, rozdział 1.2 [w:] Alimenty…, Legalis.
