Czynniki , które mają wpływ na sposób odżywiania się współczesnego człowieka to w szczególności miejsce zamieszkania, wierzenia, religia, kraj oraz region. Obecnie jednak dużą role odgrywają media oraz koncerny handlowe, które w swoisty sposób zachęcają ludność do zmiany .
Polska jest krajem dosyć jednolitym pod względem zachowań żywieniowych, co może wynikać z niewielkiego zróżnicowania pod względem narodowościowym i religijnym. Belgia z kolei słynie z wielonarodowościowego klimatu co tez ma odzwierciedlenie w zróżnicowanym” talerzu”
Wierzenia i religie, które w większości narzucają ściśle określone poglądy i zachowania, w tym niekiedy żywieniowe, związane są z faktem propagowania w określonych religiach, postów jakościowych i ilościowych, a także pokarmów obrzędowych i świątecznych. Ponadto w niektórych religiach spożywanie niektórych produktów i potraw jest zakazane.
Najważniejsze religie występujące na świecie, które mają najwyższy odsetek wyznawców, to: chrześcijaństwo, judaizm, islam, hinduizm i buddyzm. Zakazy żywieniowe obecne są w niewielu religiach. W judaizmie zabronione jest spożywanie mięsa, które w toku obróbki technologicznej nie zostało pozbawione krwi, a także obowiązuje zakaz spożywania podczas posiłku jednocześnie mięsa i mleka.
Wyznawcy islamu nie mogą spożywać tzw. „zwierząt nieczystych”, do których zaliczane są mięczaki, skorupiaki, owady, ptaki drapieżne, gady i płazy, a także świnie, żółwie, wielbłądy, zające, niedźwiedzie, łasice, psy i koty. Ponadto obowiązuje zakaz spożywania alkoholu.
Hinduizm nie nakłada na swoich wyznawców rygorystycznych ograniczeń związanych z rodzajem spożywanej żywności, a przestrzeganie obecnych w hinduizmie zaleceń nie spożywania m.in. krwi, mięsa, grzybów i niektórych warzyw jest drogą do osiągnięcia doskonałości.
Religie nakładają również na wyznawców obowiązek przestrzegania postów. W religii rzymskokatolickiej w określonych okolicznościach obowiązuje wstrzemięźliwość, czyli nie spożywanie potraw mięsnych, a także post ścisły, obejmujący wstrzemięźliwość i ograniczenie ilości posiłków do trzech w ciągu dnia. Również w islamie występuje post – Ramadan, podczas którego obowiązuje powstrzymanie się od jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca.
Obecność pokarmów obrzędowych i świątecznych jest szczególnie widoczna w chrześcijaństwie, podczas Bożego Narodzenia i Wielkanocy. W judaizmie podczas święta Pesach, niekiedy wybrane produkty i potrawy nabierają nawet znaczenia symbolicznego, np. przygotowywana w czasie Wielkanocy tzw. „święconka” zawiera produkty, którym przypisuje się określoną symbolikę (chleb, jaja, wędliny, baranek z cukru, masło ciasto – mają przypominać pierwszą noc paschalną, a chrzan, ocet, sól i pieprz to odpowiedniki biblijnych gorzkich ziół).
W Polsce obecnie religia ma mniejsze znaczenie dla zwyczajów żywieniowych, a w wielu przypadkach ogranicza się to do dań świątecznych w czasie Bożego Narodzenia i Wielkanocy, a niekiedy do przestrzegania postu jakościowego (od produktów mięsnych) w piątki.
Specyfika kuchni narodowych, które są charakterystyczne dla określonych krajów i kuchni regionalnych poszczególnych regionów kraju lub obszarów kilku państw, ma zazwyczaj związek z klimatem kraju, a także jest w pewnym stopniu uwarunkowana przez religie, które w nim dominują. Kuchnie, które wyróżniają się na tle innych pod względem spożywanych produktów i potraw, a których elementy są coraz bardziej widoczne również w Polsce, to, m.in. kuchnia arabska, turecka, włoska, meksykańska, a także kuchnia polska. Natomiast ze względu na sposób podawania potraw i spożywania posiłków wyróżnia się kuchnia angielska (np. zwyczaj „five o’clock”).
Kuchnia polska nie jest tak popularna na świecie i charakterystyczna jak np. włoska czy turecka.
Jest oparta na przetworach z mąki pszennej żytniej, warzywach kapustnych i cebulowych, a spożywane mięso to przede wszystkim wieprzowina, drób oraz rzadziej wołowina i dziczyzna. Powszechnie stosowanym sposobem obróbki cieplnej jest smażenie na tłuszczu, a do potraw jako dodatek stosowane są również smażone warzywa i tłuste sosy.
W Polsce obecne jest również zróżnicowanie, m.in. wśród spożywanych potraw, ze względu na region. Obecnie wyróżnia się osiem kuchni regionalnych: beskidzką, galicyjską, góralską, kaszubską, kresową, mazurską, śląską i wielkopolską, a każda z nich charakteryzuje się typowymi potrawami i bardzo często charakterystycznymi dla danego regionu nazwami.
Można to zauważyć w sytuacji nieporozumień, między osobami z różnych regionów, wywołanych zróżnicowanym nazewnictwem, tych samych potraw w różnych regionach kraju.
Zarówno kultura jak i społeczeństwo wpływają na to, że osoby związane z nimi przyjmują określone zwyczaje żywieniowe. Pomiędzy poszczególnymi narodami, a także religiami często występują znaczne różnice zarówno w asortymencie spożywanych potraw, jak i w sposobie ich spożywania
Odzwierciedla się to również w ogólnych zasadach zachowania się np. przy stole.
Grupy społeczne, do których j należymy lub z którymi mamy kontakt może wpływać na nasz sposób odżywiania. Może to wywrzeć pozytywny, ale także niestety negatywny wpływ na zachowania żywieniowe .
Sposób odżywiania się jest jednym z determinantów zdrowia, dlatego kształtowanie pozytywnych zachowań zdrowotnych, w tym również żywieniowych, jest niezbędnym warunkiem do utrzymania dobrego stanu zdrowia.
Malgorzata Wilk
Kultura żywieniowa
