dr Monika Laaroussi
Streszczenie
Celem artykułu jest analiza instytucji obywatelstwa w systemie prawnym Belgii. Autorka podjęła próbę przybliżenia tejże instytucji od momentu uzyskania niepodległości w 1980 r. aż po współczesne uwarunkowania prawne. Analizie poddano zarówno historyczne podstawy legislacyjne, jak i kolejne reformy, które kształtowały belgijskie podejście do nabywania i utraty obywatelstwa. W artykule szczególną uwagę poświęcono rozróżnieniu między nabyciem a przyznaniem obywatelstwa, wprowadzeniu zasady ius soli oraz eliminacji dyskryminacji ze względu na płeć.
Autorka zwraca także uwagę na specyficzne uprawnienie sądu, które nie jest znane prawu polskiemu, a mianowicie wydanie wyroku o pozbawieniu obywatelstwa oraz szczególną formę naturalizacji apatrydów i osób o wyjątkowych osiągnięciach. Artykuł uwypukla belgijskie podejście do obywatelstwa jako kulminacji procesu integracyjnego, zachowując przy tym perspektywę ochrony praw człowieka.
Okoliczności takie jak zawarcie związku małżeńskiego, wyjazd za granicę czy też rejestracja nowo narodzonego dziecka warunkuje fakt posiadania obywatelstwa.
Każdy człowiek powinien legitymować się ważnym dokumentem tożsamości takim jak dowód osobisty czy paszport. Obywatelstwo „składa się z elementów prawnych, kulturowych, społecznych oraz politycznych i nadaje obywatelom zdefiniowane prawa i obowiązki, poczucie tożsamości oraz więzy społeczne” . Obywatelstwo jest zależne od państwa , dotyczy statusu prawnego jednostki w stosunku do państwa i wyraża więź prawną między tą jednostką a tym państwem.
Obywatelstwo świadczy o prawnej i politycznej przynależności danej jednostki do populacji składowej państwa . Każde państwo jest zainteresowane przede wszystkim swoimi obywatelami, bo to przez nich i dla nich zostało powołane . W istocie korzystanie z prawa do obywatelstwa warunkuje korzystanie z innych praw, które są z nim związane.
Obywatelstwo ma bardzo długą historię, bo już̇ w starożytnej Grecji oznaczało przynależność do suwerennego organu politycznego określanego mianem „demos” . Od zawsze wiązało się z przywilejami należnymi członkom danej wspólnoty politycznej , dlatego w sensie funkcjonalnym można zdefiniować je jako prawo do posiadania praw.
Prawo do obywatelstwa jest prawem uznanym na arenie międzynarodowej. Art. 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stanowi, że „każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa i nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa” .
Państwa mają bardzo szerokie pole manewru w formułowaniu zasad regulujących nadawanie, nabywanie i utratę obywatelstwa. Jakkolwiek prerogatywy państwowe w zakresie naturalizacji są uregulowane przez prawo europejskie i międzynarodowe, w szczególności są ograniczone zobowiązaniami nałożonymi na państwa w związku z poszanowaniem praw podstawowych i nie mogą naruszać autonomii innych państw , ale to w kompetencji każdego państwa leży, komu nada obywatelstwo i przyjmie go do swojej wspólnoty narodowej, a komu nie.
Początki legislacji ustanawiającej instytucję obywatelstwa w Belgii sięgają XIX wieku. Po ogłoszeniu niepodległości w 1830 r. rozpoczęto prace nad przygotowaniem ustawy zasadniczej, która została przyjęta 7 lutego 1831 r. W konstytucji nie zostały określone zasady na jakich możliwe jest nabycie i utrata obywatelstwa, ale w art. 4 zapisano, że obywatelstwo „nabywa się, zachowuje i traci na zasadach określonych w prawie cywilnym” .
Belgijska Konstytucja była wielokrotnie nowelizowana i obecny jej kształt został ustanowiony w 1994 r. Ówczesny art. 4 jest teraz artykułem 8, ale pozostał w niezmienionym brzmieniu . Regulacje kodeksu cywilnego (kodeksu napoleońskiego) z dnia 8 marca 1803 r. przewidywały, iż wszystkie osoby zamieszkujące terytorium Belgii od 1815 r. będą posiadały obywatelstwo belgijskie. Główną konsekwencją stosowania kodeksu cywilnego było uznanie ius sanguinis za istotne kryterium nadawania obywatelstwa . Prerogatywa w zakresie nadawania obywatelstwa została przyznana władzy ustawodawczej, mówił o tym art. 5 Konstytucji, który dodatkowo przewidywał dwa rodzaje naturalizacji (zwykłą i wielką), przy czym tylko wielka naturalizacja pozwalała na korzystanie z praw politycznych . Rozróżnienie na zwykłą i wielką naturalizację miało na celu ograniczenie wpływu obcokrajowców otrzymujących obywatelstwo belgijskie na władzę wykonawczą oraz wyeliminowanie możliwości zagrożenia niepodległości nowo powstałego państwa.
Belgia była przychylna zasadzie ius sanguinis, ale należy zaznaczyć iż, po ojcu odbywało się to automatycznie, czyli dziecko posiadające za ojca Belga, otrzymywało obywatelstwo nawet wówczas, gdy urodziło się poza granicami Belgii. Jeżeli chodzi o obywatelstwo nabywane po matce, to było to możliwe jedynie w przypadku, gdy matka była niezamężna lub rozwiedziona. Przyznanie obywatelstwa cudzoziemcom było postrzegane jako dobrodziejstwo dla tych, którzy okazali się naprawdę tego godni. Warto zwrócić uwagę na sytuację dzieci porzuconych po narodzinach, które z tego powodu nie posiadały określonego obywatelstwa.
Kwestia ta została uregulowana ustawą z 1881 r., która przyznawała dzieciom-apatrydom, urodzonym na terytorium Belgii obywatelstwo belgijskie na zasadzie ius soli .
Od tego czasu prawo nabycia i utraty obywatelstwa przechodziło wiele zmian. W 1909 r. wprowadzono ustawę o nabyciu i utracie obywatelstwa, która regulowała zasady nabywania obywatelstwa belgijskiego przez cudzoziemców i miała na celu uproszczenie procedur dotyczących naturalizacji . Ustawa ta została uchylona w 1922 r. i zastąpiona nową, która pod wpływem idei nacjonalistycznych i patriotycznych utrudniała nabycie obywatelstwa przez cudzoziemców oraz domagała się przestrzegania zasady ius sanguinis. Obywatelstwo belgijskie było przyznawane dziecku tylko wtedy, kiedy jego ojciec posiadał obywatelstwo belgijskie od urodzenia.
Ustawa miała na celu „ukaranie” belgijskich kobiet wychodzących za mąż za obywateli Niemiec, które traciły obywatelstwo belgijskie i niejednokrotnie były obligowane do opuszczenia terytorium Belgii . Każda osoba ubiegająca się o nabycie obywatelstwa belgijskiego musiała zrzec się swojego obywatelstwa pierwotnego, gdyż obowiązywał zakaz podwójnego obywatelstwa . Niezwykle istota zmiana nastąpiła w 1984 r., kiedy to wprowadzono Code de la nationalité belge, czyli akt prawny określający sposób nabycia, utraty i przywrócenia obywatelstwa belgijskiego. Wprowadził on rozróżnienie pomiędzy nabyciem a przyznaniem obywatelstwa.
Ustawa usuwała nierówność płci i przyznawała obywatelstwo belgijskie z mocy prawa dzieciom adoptowanym oraz bezpaństwowcom. Wprowadzono również zasadę ius soli dla dzieci urodzonych w Belgii, z których co najmniej jedno z rodziców urodziło się w Belgii a rodzice przed urzędem stanu cywilnego złożyli oświadczenie o przypisaniu obywatelstwa belgijskiego. Ustawa ta również była wielokrotnie modyfikowana, a w 1991 r. wprowadzono zasadniczą zmianę, gdyż ustanawiano zasadę ius soli dla dzieci imigrantów trzeciej generacji. Dzieci takie nabywały obywatelstwo automatycznie i definitywnie.
W przypadku dzieci imigrantów drugiego pokolenia, to możliwe stało się przypisanie im obywatelstwa belgijskiego, jeśli urodziły się na terytorium belgijskim a rodzice poprosili o nie, zanim dziecko ukończy 12 lat. Również młodzi cudzoziemcy w drugim pokoleniu, urodzeni w Belgii i zamieszkujący tam od urodzenia (w wieku od 18 do 30 lat), uzyskali możliwość nabycia obywatelstwa belgijskiego przez zwykłe oświadczenie, wskutek czego będą w przyszłości uważani za Belgów od urodzenia.
W 2012 roku nastąpiła bardzo ważna zmiana mająca na celu eliminację nabywania obywatelstwa w celu zapewnienia sobie i swojej rodzinie legalnego i stałego pobytu na terenie Belgii. W momencie składania wniosku o nabycie obywatelstwa konieczne stało się wykazanie, że Belgia jest miejscem głównego i nieprzerwanego zamieszkania. Należy również wykazać się znajomością jednego z trzech języków narodowych (francuskiego, niderlandzkiego lub niemieckiego). Stopień opanowania jednego z trzech języków narodowych jest na ogół pierwszym obserwowanym kryterium przy rozpatrywaniu wniosku o nabycie obywatelstwa . Określona została minimalna znajomość jednego z tych trzech języków odpowiadająca poziomowi A2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego.
Obecnie obywatelstwo belgijskie przyznawane jest z mocy prawa dzieciom urodzonym w Belgii oraz poza granicami Belgii, których co najmniej jeden z rodziców jest obywatelem belgijskim, dzieciom adoptowanym przez obywatela Belgii, bezpaństwowcom urodzonym w Belgii, dzieciom urodzonym w Belgii, których jeden z rodziców urodził się w Belgii i miał główne miejsce zamieszkania w Belgii przez pięć lat w ciągu dziesięciu lat poprzedzających narodziny dziecka, dzieciom urodzonym w Belgii i przysposobionych przez cudzoziemca, pod warunkiem, że osoba przysposabiająca urodziła się w Belgii i miała główne miejsce zamieszkania w Belgii przez pięć lat w okresie dziesięciu lat poprzedzających dzień, w którym przysposobienie stało się skuteczne oraz małoletnim, w przypadku gdy jeden z rodziców nabył obywatelstwo belgijskie.
Prawo belgijskie przewiduje możliwość nabycia obywatelstwa w drodze deklaracji po ukończeniu 18 roku życia.
Istnieje w związku z tym pięć kategorii deklaracji obywatelstwa:
• cudzoziemiec urodzony w Belgii i przebywa tam od urodzenia,
• cudzoziemiec, który legalnie przebywa w Belgii od 5 lat,
• cudzoziemiec, który przebywa legalnie w Belgii od 5 lat i jest żonaty z Belgiem (jeżeli małżonkowie mieszkają razem w Belgii przez co najmniej trzy lata) lub jest rodzicem małoletniego dziecka belgijskiego,
• cudzoziemiec, który legalnie przebywa w Belgii od 5 lat, i przedstawia dowód, że z powodu niepełnosprawności lub inwalidztwa nie jest w stanie wykonywać pracy ani prowadzić działalności gospodarczej lub osiągnął wiek emerytalny,
• cudzoziemiec, który legalnie przebywa w Belgii od 10 lat i przedstawi dowód znajomości jednego z trzech języków narodowych oraz uczestniczy w życiu gospodarczym i społeczno-kulturalnym społeczności przyjmującej.
Każdy cudzoziemiec starający się o nabycie obywatelstwa musi potwierdzić swoją integrację społeczną na podstawie dyplomu lub świadectwa wydanego przez placówkę edukacyjną, poprzez odbycie szkolenia zawodowego trwającego co najmniej 400 godzin, uznanego przez właściwy organ, dowód czynnego życia zawodowego w okresie 5 lat – minimum 234 dni, przedstawienie umowy o pracę lub inny dowód aktywności zawodowej, dowód opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne, ukończenie kursu integracyjnego.
Nowym wymogiem egzekwowanym w praktyce jest by wnioskodawca, który nie jest w związku małżeńskim z obywatelem Belgii, przepracował co najmniej 18 miesięcy w ciągu 5 lat poprzedzających złożenie wniosku o nadanie obywatelstwa. Okres pięciu lat legalnego pobytu na terytorium Belgii może zostać przedłużony do lat dziesięciu osobom, które nie władają̨ dobrze jednym z trzech języków narodowych lub nie są w stanie wykazać społecznej ani ekonomicznej integracji .
Belgijskie prawo przewiduje również szczególną procedurę nabycia obywatelstwa- naturalizację, w dwóch przypadkach. Pierwszy dotyczy bezpaństwowców (zgodnie z Międzynarodową Konwencją dotyczącą statusu bezpaństwowców, termin „bezpaństwowiec” oznacza osobę, która nie jest uznawana za obywatela żadnego państwa w zakresie obowiązywania jego prawa) zamieszkujących w Belgii od co najmniej 2 lat. Osoba podająca się za apatrydę musi wykazać, że nie ma obywatelstwa. Drugi przypadek odnosi się do cudzoziemców, którzy mogą udowodnić ponadprzeciętne osiągniecia na szczeblu naukowym, sportowym lub społeczno-kulturalnym.
W dziedzinie naukowej jest to możliwe po uzyskaniu stopnia naukowego doktora.
W dziedzinie sportu należy udowodnić, że zostały spełnione międzynarodowe kryteria selekcji lub kryteria narzucone przez COIB na mistrzostwa Europy, świata lub igrzyska olimpijskie lub być uznawanym przez belgijską federację sportową za szczególną wartość dla Belgii. Z kolei w dziedzinie społeczno- kulturalnej należy udowodnić, że dotarcie do ostatecznej selekcji w międzynarodowym konkursie kulturalnym lub zostać nagrodzonym na arenie międzynarodowej za zasługi na poziomie kulturalnym lub za inwestycje społeczne.
Wnioskodawcy, którzy byli notowani przez policję, nie mają w praktyce raczej szans na otrzymanie belgijskiego obywatelstwa, podobnie jak ci, którzy nadużywali systemu opieki społecznej.
27grudnia 2006 r. został zniesiony zakaz wielokrotnego obywatelstwa Belgów. Prawo belgijskie od tego czasu zezwala na posiadanie podwójnego obywatelstwa lub nawet kilku obywatelstw. Istnieją w związku z tym trzy kategorie osób: Pierwszą są Belgowie, którym zgodnie z prawem przyznano obce obywatelstwo. Do takiej kategorii nalezą na przykład dzieci z małżeństw mieszanych, które przy urodzeniu wykazują zarówno obywatelstwo belgijskiego rodzica, jak i obce obywatelstwo drugiego rodzica.
Jeśli jeden z rodziców jest Belgiem, to dziecko otrzymuje obywatelstwo belgijskie automatycznie po urodzeniu, nawet kiedy urodzi się poza terytorium Belgii. Oprócz obywatelstwa belgijskiego może mieć również obywatelstwo swojego nie belgijskiego rodzica, chyba że prawo kraju pochodzenia tego ostatniego stanowi inaczej. Wtedy to władze kraju pochodzenia nie belgijskiego rodzica mogą potwierdzić, czy takie dziecko otrzymuje obywatelstwo tego rodzica czy też nie. Do drugiej kategorii nalezą dorośli Belgowie, którzy od czasu wprowadzenia możliwości podwójnego obywatelstwa nie tracą już obywatelstwa belgijskiego w wyniku dobrowolnego nabycia obywatelstwa obcego, a do trzeciej cudzoziemcy, którzy nabyli obywatelstwo belgijskie i zachowują swoje pierwotne obywatelstwo.
Należy pamiętać, że każda osoba posiadająca obywatelstwo belgijskie na terytorium Belgii zawsze będzie uznana za Belga, bez względu na to czy posiada obywatelstwa innych państw. Każdy Belg posiadający podwójne obywatelstwo może zrzec się obywatelstwa belgijskiego poprzez złożenie stosownego oświadczenia u urzędnika stanu cywilnego w gminie, w której jest zameldowany lub w belgijskiej ambasadzie lub konsulacie kraju, w którym aktualnie się przebywa.
Zgodnie z prawem Belgia zobowiązuje wszystkich obywateli do przestrzegania określonych obowiązków. Zasada ta ma na celu zapewnienie, aby każdy obywatel angażował się w określony sposób w życie kraju. Istnieją zatem rożne obowiązki, którym podlega każdy obywatel belgijski np. głosowanie. Oznacza to, że głosowanie jest nie tylko powinnością moralną. Konstytucja belgijska jest surowa w tej kwestii i art. 62 stanowi, że „głosowanie jest obowiązkowe i tajne”.
Idea wprowadzenia obowiązku głosowania ma swój początek w 1861 r. Ówczesne wybory charakteryzowały się wysokim wskaźnikiem absencji (w wyborach w Brukseli w 1861 r. na 6000 wyborców tylko 560 wyszło do pierwszego głosowania), zatem postanowiono temu zaradzić i w tym celu w 1893 r. po raz pierwszy znowelizowano Konstytucję. Belgia była pierwszym państwem, które wprowadziło obowiązek głosowania i tylko kilka innych krajów, takich jak Luksemburg, Grecja czy Australia, zdecydowało się na zastosowanie tego samego rozwiązania. Postepowanie i kary, które są wymierzane w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności w wyborach określają art. 209 i 210 kodeksu wyborczego.
Pierwsza nieusprawiedliwiona nieobecność podlega karze nagany lub grzywnie w wysokości od 40 do 80 euro. W przypadku recydywy od 80 do 200 euro . Jeżeli nieusprawiedliwione niestawiennictwo na głosowanie powtórzy się co najmniej czterokrotnie w ciągu piętnastu lat, to wyborca zostaje skreślony z list wyborczych na 10 lat i w tym czasie nie może otrzymać nominacji, awansu ani wyróżnienia organu władzy publicznej.
To tłumaczy wysoką frekwencję wyborczą w kraju.
Należy zwrócić uwagę na niezwykle interesujący aspekt dotyczący możliwości utraty obywatelstwa na skutek orzeczenia sadowego o pozbawieniu obywatelstwa. Zasady na jakich jest to możliwe zostały określone w Code de la nationalité belge . Nie można pozbawić obywatelstwa osób, które uzyskały je na podstawie jednego z rodziców w dniu urodzenia lub z urodzenia na ziemi belgijskiej.
Sądy mogą orzec pozbawienie obywatelstwa i tym samym sankcjonować naganne zachowania , skazanego na karę pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej pięciu lat bez zawieszenia za przestępstwa wskazane w kodeksie karnym , do których nalezą między innymi zamach na życie króla i następcy tronu oraz rodziny królewskiej, spiski przeciwko formie rządu i przestępstwa wobec bezpieczeństwa zewnętrznego państwa . Organy uprawnione do orzekania o pozbawieniu obywatelstwa różnią się w zależności od przyczyn „dyskwalifikacji”.
Sąd Apelacyjny jest właściwy do orzeczenia utraty obywatelstwa w przypadku poważnego naruszenia obowiązków obywatelskich oraz oszustwa w uzyskaniu obywatelstwa.
Sąd cywilny może orzec o pozbawieniu obywatelstwa i zastosować go jako środek uzupełniający karę główną w przypadku unieważnienia fikcyjnego małżeństwa. Natomiast Sąd karny jest właściwy do orzeczenia o pozbawieniu obywatelstwa jako środka uzupełniającego karę główną za przestępstwa wymienione w kodeksie karnym.
Sędzia nie może jednak orzec pozbawienia obywatelstwa, gdyby miało to skutkować, że dana osoba zostanie bezpaństwowcem, chyba że obywatelstwo zostało nabyte w wyniku oszustwa, przez nieprawdziwe informacje lub zatajenia istotnych faktów. W takim przypadku zostaje przyznany takiej osobie czas, by mogła starać się o odzyskanie obywatelstwa swego kraju pochodzenia.
Belgijski Sąd Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2018 r., stwierdził, że bardzo rozsądne jest wykluczenie ze wspólnoty narodowej tych obywateli, którzy nabyli obywatelstwo belgijskie, a nie przestrzegają podstawowych zasad życia w społeczeństwie i poważnie naruszają prawa i wolności współobywateli.
Belgijski urząd statystyczny co rok publikuje nowe statystyki dotyczące pochodzenia belgijskiej populacji. W 2021 r. populacja Belgów składała się z 67,3% Belgów pochodzenia belgijskiego, 20,1% Belgów obcego pochodzenia (z czego 6% stanowiły osoby posiadające jednego rodzica Belga) i 12,6% nie-Belgów.
W 2019 roku łącznie 40 594 osób uzyskało obywatelstwo belgijskie. Głównymi krajami pochodzenia tych osób były Maroko, Rumunia, Polska, Wielka Brytania i Włochy.
W pierwszych dziewięciu miesiącach 2024 r. 45 538 osób uzyskało obywatelstwo belgijskie. Głównymi krajami pochodzenia osób, które uzyskały obywatelstwo były Maroko, Syria, Rumunia, Afganistan i Turcja .
Podsumowanie
Instytucja obywatelstwa w Belgii od narodzin państwa przechodziła wiele zmian. Początkowo, nabycie obywatelstwa nie wiązało się ze szczególnymi procedurami, gdyż nowo powstałemu państwu potrzebni byli inwestorzy (cudzoziemcy), którzy przyczynią się do rozwoju i wzmocnienia gospodarki.
Z biegiem lat zasady na jakich możliwe było przyznanie, nabycie i utrata obywatelstwa przechodziło kolejne zmiany. Niejednokrotnie były one zaostrzane a innym razem łagodzone. Szczególna forma naturalizacji polegająca na nadawaniu obywatelstwa apatrydom zasługuje na uznanie, gdyż jest aprobatą prawa człowieka do posiadania obywatelstwa i działaniem mającym na celu eliminowanie bezpaństwowości. Nie tylko dzieci o nieznanym obywatelstwie, ale również osoby dorosłe mają szansę na otrzymanie obywatelstwa.
Zaostrzenie przepisów i udowodnienie o integracji ekonomicznej miało na celu wyeliminowanie nabywania obywatelstwa tylko po to, by zapewnić sobie i swojej rodzinie stały, legalny pobyt i dostęp do środków z pomocy społecznej. Cudzoziemcy byli wcześniej traktowani ulgowo i niejednokrotnie pobierali zasiłki co powodowało obciążanie budżet państwa.
Obecnie, pomimo iż procedury zostały utrudnione, to biorąc pod uwagę regulacje prawne innych państw europejskich, w dalszym ciągu stosunkowo łatwe jest nabycie obywatelstwa belgijskiego. Stało się ono kulminacją całego procesu integracji.
Bibliografia
1. Bellamy R., Citizenship, A Very Short Introduction, Oxford University Press, New York 2008
2. Bickel J. F., Significations, histoire et renouvellement de la citoyenneté, „Gérontologie et Société” 2007/1 vol. 30 / n° 120
3. Caestecker F., Renauld B., Perrin N., Eggerickx T., Devenir Belge, Mechelen 2016
4. Chrostowska- Malak K., Prawo cudzoziemca do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, Warszawa 2010
5. Czapliński W., Problematyka obywatelska w aktualnych pracach Rady Europy, Studia
Europejskie, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, 1998, nr 2
6. De Jonghe D., Doutrepont M., Obtention de la nationalité et volonté d’intégration,
Bruxelles 2012
7. Ichilov O., Citizenship and Citizenship Education in a Changing World, London 1998
8. Jagielski J., Obywatelstwo Polskie Komentarz do Ustawy, Wolters Kluwer, Warszawa
2016
9. Lagarde P., La nationalité française, Paris, Dalloz, 1975
10. Statuts; évolution européenne; droits économiques et sociaux; Mignon É., Jadoul P.
(red.), Bruxelles 2019
11. Ramus W., Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980
12. Rea A., Bietlot M., Les changements du Code de la nationalité en Belgique. De la
peur de l’étranger à son inclusion sous condition, Bruxelles 2006
13. Sieniow T., Nabywanie obywatelstwa polskiego, Lublin 2013
14. Code de la nationalité belge du 28 juin 1984, Moniteur belge, s. 10100
https://www.ejustice.just.fgov.be/img_l/pdf/1984/06/28/1984900065_F.pdf
15. Le Code de la nationalité, tel que modifié par la loi du 4 décembre 2012 modifiant le
Code de la nationalité belge afin de le rendre neutre du point de vue de
l’immigration, M.B., 14 décembre 2012
16. Code électoral du 15 avril 1894 (coordination officieuse jusqu’au 01.07.2018),
https://elections.fgov.be/legislation/lois
17. Code Pénal du 8 juin 1867, Moniteur belge, s. 3133
18. Cour constitutionnelle – arrêt n° 16/2018 du 7 février 2018, Numéro du rôle : 6563,
A.2.2.2
19. La Constitution Belge coordonnée du 17 février 1994, Service juridique du Sénat D /
2019 / 3427 / 7
20. Loi modifiant le Code de la nationalité belge et les articles 569 et 628 du Code
judiciaire de 13 juin 1991, Moniteur belge du 03-09-1991, s.19071
21. Texte initial de la Constitution Belge du 7 février 1831, telle que promulguée par le
Congrès National, https://unionisme.be/Constitution.htm
22. Association pour le droit des étrangers; https://www.adde.be/ressources/fiches-
pratiques/nationalite 9dostęp
23. https://diplomatie.belgium.be/fr/Services/services_a_letranger/nationalite/attribution_a
vant_18_ans
24. https://www.rtbf.be/article/pourquoi-le-vote-est-il-obligatoire-en-belgique-8258602 25. 25. Affaires estrangères, Commerce extérieur et Coopération au Développement ;
https://diplomatie.belgium.be/fr/Services/services_a_letranger/nationalite/perte_conserv
ation_et_recouvrement/perte
26. European Migration Network, https://emnbelgium.be/news/5297-persons-obtained-belgian-nationality-february-2024-according-statbel
27. StatBel La Belgique en chiffres, https://statbel.fgov.be/fr/nouvelles/diversite-selon-
lorigine-en-Belgique
28. StatBel La Belgique en chiffres, https://statbel.fgov.be/fr/nouvelles/40594-
naturalisations-en-2019
29. StatBel La Belgique en chiffres,
https://statbel.fgov.be/fr/themes/population/changements-de-nationalite
30. ServicePublic Fédéral, https://justice.belgium.be/fr/themes_et_dossiers/personnes_et_familles/nationalite/double_natio nalite
